piłka ręczna

piłka ręczna
Obecność przymiotnika ręczny na liście frekwencyjnej jest tym bardziej znacząca, że w obliczeniach z zasady pomijamy działy sportowe gazet, bierzemy uwagę tylko te informacje sportowe, które znajdą się na stronach tytułowych.
Piłka ręczna jako nazwa dyscypliny sportowej to związek wyrazowy utworzony tak samo jak piłka siatkowa, koszykowa czy nożna.
Jednak od dwóch pierwszych tworzymy wygodne derywaty siatkówka i koszykówka (o uniwersalności przyrostka -ówka pisaliśmy w grudniu 2014 roku przy okazji wyrazu kilometrówka). Piłka bez dodatków to w domyśle piłka nożna. W siatkówkę grają siatkarze, w koszykówkękoszykarze, a w piłkę nożną po prostu piłkarze. Piłkę ręczną tak jak wodną, trzeba zawsze nazywać dwuwyrazowym terminem. Trzeba byłoby, gdyby nie oryginalnie polska nazwa szczypiorniak i utworzona od niej nazwa gracza – szczypiornista. Od lat dziewięćdziesiątych pojawia się też angielska nazwa handball, ale jeszcze na prawach cytatu, zawsze w oryginalnej ortografii, inaczej niż spolszczony w pisowni futbol.
Nazwa szczypiorniak pochodzi od Szczypiorna (dziś dzielnica Kalisza), miejscowości, w której w roku 1917 internowano polskich legionistów. Podobno nauczyli się oni grać w nową grę od niemieckich wartowników. Szczypiorniak konkurował długo z nazwą dwuwyrazową, brzmiącą oficjalnie i biurokratycznie. Dodatkowym problemem był fakt, że skrót od przedwojennej nazwy Polski Związek Piłki RęcznejPZPR – nie miał szans na użycie w PRL (był najpierw Związek Koszykówki, Siatkówki i Szczypiorniaka, a potem Związek Piłki Ręcznej w Polsce). Słowo szczypiorniak w prasie sportowej PRL było rzadkie, ponieważ Szczypiorno należało do okresu historii wspominanego niechętnie. Słowo to, podobnie jak nowa nazwa piłkarz ręczny pojawia się w tekstach prasowych Narodowego Korpusu Języka Polskiego dopiero w latach dziewięćdziesiątych. Nie ma innej dyscypliny sportowej, której nazwy byłyby tak uwikłane w historię Polski.
Wróćmy do wyrazów piłka i ręczny. Pierwszy jest zapożyczeniem z łacińskiego pila, używanym w wersji piła i piłka już od XVI wieku (choć inaczej się wtedy piłką bawiono). Ręczny to przymiotnik od rzeczownika ręka wspólnego całej słowiańszczyźnie (ruka), pokrewnego daleko z rdzeniem praindoeuropejskim urenk- ‘zbierać’. W styczniu 2016 słowo ręczny związane było w prasie najczęściej z piłką, ale pojawiało się też w ocenie bieżącej polityki ręczne sterowanie gospodarką. W NKJP ręczne najczęściej są: piłka, robótki, sterowanie, hamulec, granat, myjnia, karabin i masaż.
 
Marek Łaziński, fragment poświęcony słowu stycznia 2016
 
Dodano: 3.11.2016
 
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego