17. [57] Użycie wielkiej litery w poezji oraz ze względów graficznych
17.1. Tradycyjnie w poezji wielką literę stawiano na początku każdego wersu. Tę tradycję odnajdujemy także w poezji współczesnej:
Nadzieja bywa, jeżeli ktoś wierzy,
Że ziemia nie jest snem, lecz żywym ciałem
I że wzrok, dotyk ani słuch nie kłamie
A wszystkie rzeczy, które tutaj znałem,
Są niby ogród, kiedy stoisz w bramie.
Że ziemia nie jest snem, lecz żywym ciałem
I że wzrok, dotyk ani słuch nie kłamie
A wszystkie rzeczy, które tutaj znałem,
Są niby ogród, kiedy stoisz w bramie.
(C. Miłosz)
17.2. Użycie wielkiej litery w poezji polskiej zgodne z kryterium składniowym ma krótszą tradycję. W poniższych fragmentach wielką literę postawiono na początku utworów i po kropce, pytajniku oraz wykrzykniku, a więc w zgodzie z zasadami składniowo-intonacyjnymi:
Nic gruzy. Ale ująć
powietrze: tam formy rosną
z guseł i zaklęć — kołując —
coraz to bliższe. Mocno
w ręce spadają — nieznane,
czasem — niedokonane.
powietrze: tam formy rosną
z guseł i zaklęć — kołując —
coraz to bliższe. Mocno
w ręce spadają — nieznane,
czasem — niedokonane.
(K.K. Baczyński)
O, jakże są nieszczelne granice ludzkich państw!
Ile to chmur nad nimi bezkarnie przepływa,
ile piasków pustynnych przesypuje się z kraju do kraju,
ile górskich kamyków stacza się w cudze włości
w wyzywających podskokach!
Czy muszę tu wymieniać ptaka za ptakiem jak leci,
albo jak właśnie przysiada na opuszczonym szlabanie?
Niechby to nawet był wróbel — a już ma ogon ościenny,
choć dzióbek jeszcze tutejszy. W dodatku — ależ się wierci!
Ile to chmur nad nimi bezkarnie przepływa,
ile piasków pustynnych przesypuje się z kraju do kraju,
ile górskich kamyków stacza się w cudze włości
w wyzywających podskokach!
Czy muszę tu wymieniać ptaka za ptakiem jak leci,
albo jak właśnie przysiada na opuszczonym szlabanie?
Niechby to nawet był wróbel — a już ma ogon ościenny,
choć dzióbek jeszcze tutejszy. W dodatku — ależ się wierci!
(W. Szymborska)
17.3. Niekiedy pomija się wielkie litery całkowicie lub daje tylko na początku utworu poetyckiego, rezygnując jednocześnie z użycia interpunkcji:
Zapomnijcie o nas
o naszym pokoleniu
żyjcie jak ludzie
zapomnijcie o nas
my zazdrościliśmy
roślinom i kamieniom
zazdrościliśmy psom
chciałbym być szczurem
mówiłem wtedy do niej
chciałabym nie być
chciałabym zasnąć
i zbudzić się po wojnie
mówiła z zamkniętymi oczami
zapomnijcie o nas
nie pytajcie o naszą młodość
zostawcie nas
o naszym pokoleniu
żyjcie jak ludzie
zapomnijcie o nas
my zazdrościliśmy
roślinom i kamieniom
zazdrościliśmy psom
chciałbym być szczurem
mówiłem wtedy do niej
chciałabym nie być
chciałabym zasnąć
i zbudzić się po wojnie
mówiła z zamkniętymi oczami
zapomnijcie o nas
nie pytajcie o naszą młodość
zostawcie nas
(T. Różewicz)
17.4. W grafice bardzo różnie stosuje się wielkie i małe litery. W zgodzie z zasadami ortograficznymi umieszcza się wielką literę na początku nagłówków, tytułów książek itp.:
Kaprysy historii
Podróż dalekich przestrzeni
O Polsce i uniwersytetach
Słownik przypomnień
Wielka litera występuje również na początku podtytułu:
Sztuka retoryki. Przewodnik encyklopedyczny
Marcowe gadanie. Komentarze do słów 1966–1971.
Przyjęte jest pisanie wielkimi literami całych wyrazów na kartach tytułowych książek, w tytułach rozdziałów, utworów poetyckich, artykułów prasowych, na afiszach, w tytułach filmów i sztuk teatralnych, imprez muzycznych i sportowych, reklamach:
DZIEJE LITERATUR EUROPEJSKICH
MAŁY SŁOWNIK JĘZYKA POLSKIEGO
WYDAWNICTWO NAUKOWE PWN
TEORETYCZNE I METODOLOGICZNE ASPEKTY ZMIAN W SYSTEMIE JĘZYKOWYM WSPÓŁCZESNEJ POLSZCZYZNY
Z CHŁOPA KRÓL
MUMINKI
CZŁOWIEK Z MARMURU
WESELE
RECITAL KRYSTIANA ZIMERMANA
HALOWY TURNIEJ PIŁKARSKI
SZANUJ ZIELEŃ
