13.7. [43] Pisownia przymiotników od nazw miejscowych
Zasady tworzenia przymiotników od nazw miejscowych są takie same jak zasady tworzenia przymiotników od odpowiednich wyrazów pospolitych. Różnice mogą jednakże wynikać z tego, iż w przymiotnikach od nazw miejscowych często utrwalone są historyczne procesy słowotwórcze lub lokalne, regionalne tendencje nazewnicze – odmienne od współczesnych i ogólnopolskich.
Obydwie formy – ogólnopolską i lokalną – uznajemy za poprawne: na przykład oprócz ogólnopolskiej postaci przymiotnika kościerzyński, pochodzącego od nazwy miasta Kościerzyna, uznajemy za poprawną także lokalną: kościerski, utworzoną od rdzennej cząstki tejże nazwy (Kościerz- + -ski), tak jak na przykład leszczyński: Leszcz- + -yński (dawna nazwa Leszna to Leszczno) czy niżański: Niż- + -ański (dzisiejsze Nisko kiedyś nazywało się Niżsko).
Postać wielu przymiotników, która ze stanowiska współczesnego mogłaby być uznana za nieregularną, z punktu widzenia historycznego jest uzasadniona, przechowuje ona bowiem stan archaiczny, np.
Babimost – babimojski
Białowieża – białowieski
Bydgoszcz – bydgoski
Końskie – konecki
Leszno – leszczyński
Lublin – lubelski
Nisko – niżański
Nowe Miasto – nowomiejski
Nowy Tomyśl – nowotomyski
Radogoszcz – radogoski
Sącz – sądecki
Środa – średzki
Ujazd – ujejski
Wałbrzych – wałbrzyski
Zamość – zamojski
Zawichost – zawichojski.
13.7.1. Od nazw miejscowych na -ice tworzymy dziś przymiotniki mające zakończenie -icki, np.
Niepołomice – niepołomicki
Pyskowice – pyskowicki
Racławice – racławicki
Wadowice – wadowicki
Zebrzydowice – zebrzydowicki.
Obok tych form funkcjonują też lokalne: niepołomski, zebrzydowski, co niekiedy bywa utrwalone w oficjalnym nazewnictwie, por. Kalwaria Zebrzydowska, ulica Niepołomska (w Krakowie).
13.7.2. W różny sposób tworzymy przymiotniki od nazw miejscowych na -no:
a) z przyrostkiem -ski, np.
Grodno – grodzieński
Lipno – lipieński
Mielno – mieleński
Sławno – sławieński
Szczytno – szczycieński
Wilno – wileński;
b) z przyrostkiem -ski z pominięciem rzeczownikowego -no, np.
Wąbrzeźno – wąbrzeski;
c) z przyrostkiem -owski, np.
Grabno – grabnowski
Kutno – kutnowski;
d) z przyrostkiem -eński, np.
Gniezno – gnieźnieński
Krosno – krośnieński;
e) z przyrostkiem -iński (-yński) z pominięciem rzeczownikowego -no, np.
Chełmno – chełmiński
Kępno – kępiński
Leszno (daw. Leszczno) – leszczyński
Opoczno – opoczyński;
f) z przyrostkiem -ański, np.
Jaworzno – jaworzniański (a. jaworzyński)
Pajęczno – pajęczański.
UWAGA: Niekiedy występują formy oboczne, np.
Bródno – bródzieński a. bródnowski
Kępno – kępiński a. kępieński
Lipno – lipieński a. lipnowski
Szczytno – szczycieński a. szczytnowski.
13.7.3. Od dwuczłonowych nazw miejscowych składających się z przymiotnika i rzeczownika tworzymy przymiotniki pisane bez łącznika, np.
Jelenia Góra – jeleniogórski
Nowa Huta – nowohucki
Nowe Miasto – nowomiejski
Nowy Dwór – nowodworski
Nowy Sącz – nowosądecki
Nowy Targ – nowotarski
Święty Krzyż – świętokrzyski
Zielona Góra – zielonogórski.
13.7.4. Od dwuczłonowych nazw miejscowych składających się z rzeczownika i występującego po nim przymiotnika tworzymy przymiotnik jedynie od członu rzeczownikowego, np.
Aleksandrów Kujawski – aleksandrowski
Bielsk Podlaski – bielski
Kamień Pomorski – kamieński
Kazimierz Dolny – kazimierski
Lidzbark Warmiński – lidzbarski
Maków Podhalański – makowski
Ostrów Mazowiecka – ostrowski
Sokołów Podlaski – sokołowski
Strzelce Opolskie – strzelecki
Tomaszów Lubelski – tomaszowski.
UWAGA: Czasami od różnych nazw miejscowych forma przymiotnika jest taka sama, jednak lokalność funkcjonowania i kontekst przesądzają o jednoznaczności tych homonimicznych form. Przykłady:
Bielsko-Biała – bielski
Bielsk Podlaski – bielski
Brzeg – brzeski
Brzesko – brzeski
Brześć – brzeski
Międzyrzec Podlaski – międzyrzecki
Międzyrzecz – międzyrzecki
Strzelin – strzeliński
Strzelno – strzeliński
Sucha Beskidzka – suski
Susz – suski.
