zdebie i wnorki

zdebie i wnorki
30.09.2004
30.09.2004
Witam. Dwa pytania dotyczące zwierząt:
a) Jak prawidłowo odmieniać słowo zdeb (jest to ssak z rodziny szopów, inaczej ostronos)? Czy podobnie jak cietrzew i pawzdebie, zdebia, zdebiom itp., czy może: zdeby, zdebom, zdeba itp.?
b) Jaka jest etymologia słowa wnorka (jest to ptak, sowa ziemna – przyp. W. Doroszewskiego)?
Dziękuję i pozdrawiam redakcję.
I ja witam. Dziękuję za ciekawe pytania i odpowiadam:
a) Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego odsyła spod hasła zdeb do hasła ostronos, ale tam nic o zdebiu (chyba tak?) nie ma. Drugie znaczenie jest pewniejsze: zdeb to staropolska nazwa żbika (Felis silvestris). SJPD podaje dopełniacz zdebia, a zatem byłby to rzeczownik męskożywotny, odmieniający się jak jastrząb. Piszę „byłby”, bo współcześnie w języku ogólnym zdeb jest już chyba tylko zwierzęciem słownikowym i być może krzyżówkowo-scrabble'owym.
Aleksander Brückner w Słowniku etymologicznym języka polskiego podawał za Janem Rozwadowskim, że rzeczownik zdeb był miękkotematowy, ale dopełniacz miał brzmieć zdbia. Forma zdrobniała zdbik dała początek literackiemu żbikowi. Niemniej jednak materiał historyczny przytoczony przez Jerzego Reichana w monografii Zmiany we fleksji rzeczowników męskich zakończonych pierwotnie na spółgłoski wargowe palatalne w języku polskim na tle słowiańskim (1975) form takich – z „e ruchomym” – nie zawiera.
W gwarach południowo-wschodniej Małopolski bezwzględnie panuje odmiana twardotematowa: zdeb (zdyb), zdeba (zdyba). Rzeczownik ten oznacza zdziczałego kota albo jest określeniem niesympatycznego, skąpego, zawziętego samotnika.
b) wnorka (Speotyto) nazywa się tak dlatego, że mieszka w norze (-k- to przyrostek). Jest to więc wyraz rodzimy, utworzony od wyrażenia przyimkowego, podobnie jak szkodnik wnasionek gruszkowiec, odnotowany na tej samej 526 stronie Suplementu do SJPD (1969), bytujący w nasieniu.
Artur Czesak, IJP PAN, Kraków
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego