Astronauta a kosmonauta

Astronauta a kosmonauta
16.12.2016
16.12.2016
Szanowni Państwo,
chciałem zapytać o rozróżnienie między słowami astronauta i kosmonauta. Całkiem niedawno dowiedziałem się, że pierwsze odnosi się do amerykańskich lotników kosmicznych, a drugie do rosyjskich. Trudno to jednak zweryfikować. Domyślam się, że taki podział był bardziej na czasie w okresie zimnej wojny i aktywnej konkurencji na tym polu między dwoma mocarstwami. A jak to jest dzisiaj? I jak w takim razie mówić o wysłannikach innej niż wymienione narodowości?

Czytelnik
Tak, astronauta i kosmonauta to synonimy.
Słowo astronauta ma ciekawą historię. Jego początków należy się doszukiwać w nazwie własnej Astronaut (była to nazwa statku kosmicznego) wymyślonej przez angielskiego pisarza Percy’ego Grega i używanej przez niego w powieści science fiction (wydanej w 1880 roku) pt. Across the Zodiac: The Story of a Wrecked Record. Później, bo w 1925 roku, w języku francuskim pojawił się przymiotnik astronautique znaczący ‘związany z podróżami międzyplanetarnymi’. Wymyślił go (na wzór aéronautique ‘związany z podróżami powietrznymi; lotniczy’; mamy tu cząstkę astro-, wywodzącą się z greckiego ástron ‘gwiazda’, oraz -nautique pochodzącą, także z greckiego, nautes ‘żeglarz’) i użył w swojej powieści pt. Les Navigateurs de l'infini francuski pisarz pochodzenia belgijskiego Joseph Henri Honoré Boex (posługujący się pseudonimem J.H. Rosny). Sądzi się, że to właśnie Boeksowi zawdzięczamy upowszechnienie się tego słowa i późniejsze utworzenie rzeczownika astronaute – już w nowym (współczesnym) znaczeniu ‘osoba wykonująca loty kosmiczne’.
Wyraz kosmonauta natomiast, wbrew pozorom, nie powstał w Związku Radzieckim (ani w języku rosyjskim), lecz we Francji. Po raz pierwszy użyto go w latach 30. XX wieku w czasopiśmie Les problèmes de la Cosmonautique, a do jego upowszechnienia przyczynili się Rosjanie w pamiętnym roku 1961. Istotnie, wówczas walka o przestrzeń kosmiczną objęła także język – do radzieckich statków kosmicznych wsiadali kosmonauci, a do amerykańskich astronauci. Dla porządku trzeba dodać, że kosmonauta składa się z dwóch cząstek o pochodzeniu greckim: kosmo- z greckiego kósmos ‘świat’) i -naute (z greckiego nautes ‘żeglarz’).
Jak więc widać, pochodzenie słów kosmonauta i astronauta jest nieco inne. Kosmonauta to – zgodnie z etymologią – ktoś, kto podróżuje w przestrzeni pozaziemskiej, a astronauta to ten, kto podróżuje wśród gwiazd. Jako że przestrzeń pozaziemska to przestrzeń międzygwiezdna, oba słowa odnoszą się do tego samego. Różni je tylko to, że jedno upowszechniło się w krajach byłego bloku komunistycznego, a drugie – w USA i krajach zachodnich.
Katarzyna Kłosińska, Uniwersytet Warszawski
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego