Czterokroć, czterykroć

Czterokroć, czterykroć
15.07.2016
15.07.2016
Czy poprawne jest wyrażenie po czterokroć? Słowniki notują wyłącznie formę czterykroć (choć obocznie wielekroć i wielokroć), jednak w tekstach, zwłaszcza współczesnych, wariant czterokroć występuje wcale nie tak rzadko. Co zaś do wielekroć i wielokroć, czy którejś z tych form należy dawać pierwszeństwo?
Przysłówki i zaimki przysłowne złożone z elementu liczebnikowego i cząstki -kroć są przestarzałe, w związku z czym współcześnie takich formacji się już nie tworzy. Od dawna w polszczyźnie istnieje forma czterykroć (podobnie jak np.: wielekroć, dwakroć i trzykroć), będąca zrostem (cztery + kroć; podobnie jak: dwa + kroć, trzy + kroć, wiele + kroć), czyli wyrazem powstałym w wyniku „sklejenia” dwóch słów (tu drugim składnikiem jest dawny wyraz kroć ‘raz’).
Tymczasem wielokroć, a także np. siedmiokroć czy pięciokroć to złożenia, czyli wyrazy powstałe z połączenia tematów dwóch wyrazów (a nie – jak w zrostach – całych słów); połączenia ich za pomocą interfiksu (zwanego czasem wrostkiem) -o-.
Liczebniki i zaimki liczebne, które kończą się samogłoską (jak cztery, dwa czy wiele) tworzyły wraz z cząstką kroć zrosty, a te, które są zakończone spółgłoską – złożenia (gdyż potrzebna była dodatkowa samogłoska – w postaci interfiksu -o- – do połączenia obu elementów).
Jednak inne przymiotniki złożone utworzone od liczebnika cztery (oraz powstałe od tych przymiotników przysłówki) mają już charakter złożeń, a nie zrostów, czyli zawierają interfiks -o- dodany do tematu liczebnika (a więc do cząstki czter-): czterokrotny, czterokrotnie, dawniej funkcjonujące obok zapomnianych już: czterykrotny, czterykrotnie. Nie bez znaczenia jest zapewne też to, że wszystkie inne wyrazy złożone powstałe od liczebnika cztery to właśnie złożenia, a nie zrosty – czterolecie, czteroklasowy, czteropalnikowy, czterogodzinny itp. Nic więc dziwnego, że użytkownicy języka tworzą formę czterokroć. W języku bardzo silnie działa prawo analogii, co sprawia, że powstają formy czasem nieuzasadnione historycznie, ale wpisujące się w model współczesny. Moim zdaniem czterokroć jest wyrazem poprawnym, bo mającym umocowanie w systemie języka.
Katarzyna Kłosińska, Uniwersytet Warszawski
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego