Ile mamy rodzajów?

Ile mamy rodzajów?
24.09.2011
24.09.2011
Dzień dobry,
moje pytanie dotyczy podziału na rodzaj przymiotnika, rzeczownika i czasownika. Czy w l. pojedynczej wyróżniamy r. męski, żeński i nijaki, a w l. mnogiej r. męskoosobowy i niemęskoosobowy (czy po prostu r. męski, żeński i nijaki)? Spotkałam się z podziałem l. pojedynczej na męski (w ramach którego wydzielamy m.in. r. męskoosobowy), żeński i nijaki? Jaki jest podział klasyczny (szkoła podstawowa, liceum, gimnazjum), a jaki akademicki (szkoła wyższa)?
Z poważaniem
Patrycja Redzińska
To może dziwne, ale choć minęło ponad dwieście lat od napisania (przez księdza Onufrego Kopczyńskiego) pierwszej gramatyki języka polskiego dla Polaków (wcześniejsze były przeznaczone dla cudzoziemców), wciąż nie możemy się porozumieć co do liczby rodzajów gramatycznych w polszczyźnie.
W szkole zazwyczaj wyróżnia się trzy rodzaje w liczbie pojedynczej (identyfikowane za pomocą testu tentato) i dwa w liczbie mnogiej (cite). Niekiedy jednak łączy się te dwa podziały w jeden, co pozwala wyodrębnić cztery rodzaje: 1. męskoosobowy (ten, ci), 2. męskonieosobowy (ten, te), żeński (ta, te), 4. nijaki (to, te).
Nie ma uzasadnienia kwalifikowanie rzeczownika do klasy rodzajowej na podstawie jego wybranych form. Cały rzeczownik, we wszystkich swoich formach, ma określony rodzaj, tak więc pomysł, aby połączyć trzy „rodzaje” w liczbie pojedynczej z dwoma „rodzajami” w liczbie mnogiej w cztery rodzaje niezależne od wartości liczbowej rzeczownika, jest godny poparcia.
Szkolna gramatyka, zgodnie z tradycją, opiera kwalifikację rodzajową na mianowniku, co pozwala, jak widzieliśmy, wyodrębnić cztery rodzaje. Jeśli jednak za podstawę podziału wziąć nie mianownik, lecz biernik, to rodzajów da się wyróżnić pięć:
1. męskoosobowy – „Widzę tego chłopca i tych chłopców”;
2. męskozwierzęcy – „Widzę tego kota i te koty”;
3. męskorzeczowy – „Widzę ten stół i te stoły”;
4. żeński – „Widzę dziewczynę i te dziewczyny”;
5. nijaki – „Widzę to dziecko i te dzieci”.

Nazwy są konwencjonalne (zwłaszcza rodzaj męskozwierzęcy budzi opór niektórych osób, wolę one etykietę męskożywotny), nie one jednak decydują o przynależności rzeczownika do tego czy innego rodzaju, lecz wyróżnione w powyższych zdaniach kursywą pary zaimków. Czasem kwalifikacja okazuje się zaskakująca, najbardziej znany przykład to bodaj trup – w powyższej klasyfikacji męskozwierzęcy (czyli jak chcą inni – męskożywotny).
Pięć rodzajów rzeczownika przyjmuje się w zasadzie powszechnie w gramatyce akademickiej, ale niektórzy autorzy uszczegóławiają ten podział, dochodząc do sześciu, ośmiu, a nawet dziewięciu rodzajów.
Mirosław Bańko, Uniwersytet Warszawski
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego