Jesteście pierwsi, gospodarzu

Jesteście pierwsi, gospodarzu
22.09.2012
22.09.2012
W jakiej formie stawia się przymiotnik po jesteście, kiedy mówi się do kogoś per wy? „Jesteście pierwsi” – do wszystkich czy:
– „Jesteście pierwszy” – do mężczyzny;
– „Jesteście pierwsza” – do kobiety;
– „Jesteście pierwsi” – do kilku osób;
– „Jesteście pierwsze” – do kilku kobiet?
W zadanym pytaniu mamy dwa problemy. Pierwszy dotyczy użycia odpowiednich form liczebnika porządkowego w odniesieniu do więcej niż jednej osoby (przykłady 3 i 4). Zagadnieniem związanym z grzecznością językową jest natomiast użycie form liczby mnogiej, gdy zwracamy się do jednej osoby (przykłady 1 i 2).
W odniesieniu do więcej niż jednego mężczyzny lub grupy składającej się z osób różnej płci powinno się użyć liczebnika porządkowego w M. lm., rodz. męskoosobowego: „Jesteście pierwsi’’, w odniesieniu do więcej niż jednej kobiety – liczebnika porządkowego w M. lm., rodz. niemęskoosobowego: „Jesteście pierwsze’’.
Pozostałe przykłady (1 i 2) odsyłają nas do zagadnień etykiety, do zwrotów grzecznościowych. Sposób, w jaki ludzie zwracają się do siebie, ulega zmianom. Jest zależny od stosunków społecznych w danym miejscu i czasie, niekiedy od mody, innych wzorców kulturowych. Językowym wykładnikiem etykiety była już od staropolszczyzny m.in. forma zaimka wy + liczba mnoga czasownika, przymiotnika, zaimka, nie rzeczownika. Zarówno w stosunku do kobiety, jak i mężczyzny musiały to być formy męskoosobowe: „Jesteście pierwsi’’. W polszczyźnie ogólnej taki sposób zwracania się do kogoś wyszedł z użycia w XVII wieku. W gwarach zachował się do czasów współczesnych („Pódziecie, babko, we cwortek na jarmak?’’, „Mama opowiadali, jak to roz zostali w chołpie sami z dzieckami i było burza, i piorun wpod przez kumin do izby’’).
K. Sikora w artykule (z roku 1994) Gwarowe formuły adresatywne jako narzędzie identyfikacji więzi społecznej łączącej rozmówców (na przykładzie gwar okolic Krakowa) zwraca uwagę na „zastanawiającą powszechność dwojenia [mówienia przez wy] […] dwoi się rodzicom, wszystkim osobom należącym do dalszej i bliższej rodziny, obcym i wszystkim dorosłym ([…] do niedawna także i księdzu)”.
Barbara Grabka, IJP PAN
  1. 22.09.2012
    Można tu przypomnieć też przykłady z języka towarzyszy partyjnych, typu: „Bądźcie czujni, towarzyszko\'\'. Są starsze, niż się na ogół przypuszcza, tak mówili członkowie partii lewicowych już przed wojną.
    Red.
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego