Kiedy na, kiedy w?

Kiedy na, kiedy w?
14.06.2012
14.06.2012
Dzień dobry!
Mam wrażenie, że przyimek na jest nadużywany. Na rynku, na mieście, na stołówce, na dzielnicy, na dyskotece. Wydaje mi się, że jeśli mowa o pomieszczeniu, powinno mówić się w stołówce. Bardzo proszę o jakiś klucz do tego „nanowania”. Na deser poproszę o rozwikłanie zagadki wszech czasów: jeśli kasa nie jest pomieszczeniem (jak na dworcu) tylko maszyną postawioną przy krześle kasjerki w markecie, to powinno się mówić „Ona pracuje na kasie” czy raczej „…przy kasie” lub „…w kasie”?
Pytanie ma długą historię, o nadużywaniu przyimka na kosztem w pisano krótko po II wojnie, wiążąc to zjawisko ze zmianami społecznymi w Polsce. Nawet jeśli na zawdzięcza swoją karierę awansowi społecznemu mniej kompetentnych językowo użytkowników polszczyzny, to i tak później zostało w pewien sposób zracjonalizowane przez postawienie w opozycji do przyimka w. Na przykład konstrukcja w rynku podkreśla zamknięty charakter tej części miasta (rynek jest jak pudełko, jego pierzeje to ściany pudełka), podczas gdy konstrukcja na rynku podkreśla – przeciwnie – otwarty charakter tego miejsca (synonimem może tu być na placu). Mieszkamy w mieście (takim czy innym), ale spotykamy się na mieście, czyli poza domem. Obiad można zjeść w stołówce i na stołówce, ale w tym drugim wypadku stołówka wydaje się większa. W dyskotece znaczy 'w pomieszczeniu', a na dyskotece znaczy 'na zabawie'. Nie wiem tylko, co miałoby znaczyć na dzielnicy w przeciwieństwie do w dzielnicy i to jest jedyny z Pani przykładów, dla którego nie umiem znaleźć uzasadnienia (ale może nie dość pilnie szukałem).
Ekspedientki w sklepie mówią, że pracują na kasie. Odbieram ten zwrot jako środowiskowy i gdybym miał użyć go w oficjalnym tekście, tobym go zamienił na przy kasie (mając na myśli urządzenie), raczej chyba nie w kasie (choć i to ma sens, jeśli się ma na myśli ten kawałek przestrzeni, który obejmuje też krzesło, ladę, jakieś drzwiczki, ekspozytor, na którym umieszcza się papierosy, słodycze itp.).
Mirosław Bańko, Uniwersytet Warszawski
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego