Kminić, obczaić
intrygują mnie słowa kminić i obczaić. Skąd się właściwie wzięły? Pierwsze kojarzy mi się tylko z kminkiem. Drugie ma może coś wspólnego z czajeniem i takimi zwrotami jak czaić bazę. Czy można prosić o więcej informacji odnośnie tych słów, które pojawiły się nie wiadomo skąd i kiedy i naraz zaczęły obsługiwać wiele kontekstów polszczyzny potocznej?
Z wyrazami szacunku
Czytelnik
13.03.2017
13.03.2017
Szanowni Państwo,intrygują mnie słowa kminić i obczaić. Skąd się właściwie wzięły? Pierwsze kojarzy mi się tylko z kminkiem. Drugie ma może coś wspólnego z czajeniem i takimi zwrotami jak czaić bazę. Czy można prosić o więcej informacji odnośnie tych słów, które pojawiły się nie wiadomo skąd i kiedy i naraz zaczęły obsługiwać wiele kontekstów polszczyzny potocznej?
Z wyrazami szacunku
Czytelnik
Szanowny Panie,
wyraz kminić przeszedł do socjolektu młodzieżowego z gwary więziennej (tzw. grypsery), w której występuje również rzeczownik kmina, oznaczający ‘język tajny, gwarę złodziejską, rzadziej gwarę przestępczą’ (por. K. Stępniak: Słownik gwar środowisk dewiacyjnych. Warszawa 1986). Pierwotnie więc kminił ten, kto posługiwał się utajnioną warstwą języka złoczyńców.
W języku młodzieżowym zaś rozpowszechnił się derywat rozkminiać (oraz jego rzeczownikowe formy: rozkmina, rozkminka), który oznacza ‘rozumieć, myśleć, dociekać czegoś, odtajniać’ (por. E. Kołodziejek: „Rozkminianie” gwar tajemnych. „Język a kultura”, t. 21. Warszawa 2009), a także inne wyrazy pochodne: wykminić ‘wymyślić’ czy zakmninić ‘zrozumieć’. Wszystkie te słowa mają związek z rozumieniem (dekodowaniem tajnego języka) oraz myśleniem i zapewne z tego powodu podobnego znaczenia nabrał sam czasownik kminić, na co wskazują konteksty, w których stosowany jest on wymiennie z innym czasownikiem (podstawowym dla drugiego wyrazu, o który Pan pyta) – czaić, np. kminić/czaić bazę.
W Wypasionym słowniku najmłodszej polszczyzny Bartek Chaciński pisze, że czaić ma związek z wyrazem występującym w gwarze uczniowskiej lat siedemdziesiątych – czajnik, które oznaczało ‘głowę’, a to głowy właśnie używamy do czajenia, czyli rozumienia. Także i ten wyraz stał się podstawą kilku derywatów, takich jak: wyczaić ‘znaleźć, zauważyć’, obczaić, sczaić ‘sprawdzić; poznać’.
wyraz kminić przeszedł do socjolektu młodzieżowego z gwary więziennej (tzw. grypsery), w której występuje również rzeczownik kmina, oznaczający ‘język tajny, gwarę złodziejską, rzadziej gwarę przestępczą’ (por. K. Stępniak: Słownik gwar środowisk dewiacyjnych. Warszawa 1986). Pierwotnie więc kminił ten, kto posługiwał się utajnioną warstwą języka złoczyńców.
W języku młodzieżowym zaś rozpowszechnił się derywat rozkminiać (oraz jego rzeczownikowe formy: rozkmina, rozkminka), który oznacza ‘rozumieć, myśleć, dociekać czegoś, odtajniać’ (por. E. Kołodziejek: „Rozkminianie” gwar tajemnych. „Język a kultura”, t. 21. Warszawa 2009), a także inne wyrazy pochodne: wykminić ‘wymyślić’ czy zakmninić ‘zrozumieć’. Wszystkie te słowa mają związek z rozumieniem (dekodowaniem tajnego języka) oraz myśleniem i zapewne z tego powodu podobnego znaczenia nabrał sam czasownik kminić, na co wskazują konteksty, w których stosowany jest on wymiennie z innym czasownikiem (podstawowym dla drugiego wyrazu, o który Pan pyta) – czaić, np. kminić/czaić bazę.
W Wypasionym słowniku najmłodszej polszczyzny Bartek Chaciński pisze, że czaić ma związek z wyrazem występującym w gwarze uczniowskiej lat siedemdziesiątych – czajnik, które oznaczało ‘głowę’, a to głowy właśnie używamy do czajenia, czyli rozumienia. Także i ten wyraz stał się podstawą kilku derywatów, takich jak: wyczaić ‘znaleźć, zauważyć’, obczaić, sczaić ‘sprawdzić; poznać’.
Mateusz Adamczyk, Uniwersytet Warszawski
