Księga Wyjścia

Księga Wyjścia
7.01.2008
7.01.2008
Księga Wyjścia w scs. to Izchod. Po polsku jednak mamy inny przedrostek (rdzeń, nawiasem mówiąc, też), a pol. słowo zejście z przedrostkiem z- kontynuującym chyba zarówno ps. iz-, jak i s(n)- znaczy ‘zejście z góry’ lub ‘zejście się razem’. Dlaczego tak jest? Skąd w ogóle wzięło się owo wy-?
Isxodъ to w języku scs., podobnie jak wyjście w polszczyźnie, rzeczownik odczasownikowy. Utworzony został od czasownika isxoditi, który różni się od iziti tym, że podczas gdy pierwszy (isxoditi) wskazuje na czynność wielokrotną, składającą się z poszczególnych następujących po sobie czynności, to drugi ujmuje oznaczaną nim czynność jako trwającą. Stąd właśnie wypływa podstawowa różnica między morfemami rdzennymi obu czasowników: pierwszy jest historycznym iterativum, drugi – durativum.
Prefiks iz- oznacza, tak samo jak przyimek, ruch z wewnątrz czegoś, bez względu na to, czy mamy do czynienia z relacją wertykalną, czy horyzontalną, por. izběgni iz nego ‘zbiegnij z niego’, isxoždaaše k nemu ‘ciągnął do niego’. Zauważmy także, że isxodъ w porównaniu do możliwego izitъ ujmuje owo ‘wyjście’ jako coś, co nie jest pozbawione „historii”, podczas czego dzieją się różne wydarzenia. W języku polskim podobną opozycję znaczeniową mogłyby tworzyć wychod albo wychodźstwo i wyjście – tak jednak się nie stało ze względu na archaiczność wychodu (słowo jest jeszcze notowane w Słowniku języka polskiego Lindego) oraz wpisanie w znaczenie wychodźstwa relacji kierunkowej ‘z własnego kraju do obcego’.
Z kolei staro-cerkiewno-słowiański (a również prasłowiański) prefiks sъ-, sъn- ma dwa zasadnicze znaczenia o wymiarze lokatywnym: wskazuje na kierunek z góry na dół lub w ogóle oddalanie się od jakiegoś miejsca oraz świadczy o gromadzeniu się z różnych miejsc do jednego wspólnego punktu; ma on również znaczenie temporalne, określając współczesność danej czynności z inną (por. sьpoživъ sь nami). Wydaje się więc, że polski przedrostek z- kontynuuje raczej psł. sъ-, sъn-, a nie iz- (dość porównać znaczenia staro-cerkiewno-słowiańskiego prefiksu sъ-, sъn- ze znaczeniami z- wyróżnionymi w Słowniku języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego).
Pytanie, skąd w językach słowiańskich pojawiło się vy-, vu-, jest bardzo zasadne, ponieważ taki prefiks nie występował w języku prasłowiańskim. Do języków słowiańskich przedostał się on z języków germańskich, jego przyimkowe źródłosłowy odnajdujemy m.in. w języku gockim (ūt) i starogermańskim (út), w których słowa te odpowiadały takim polskim wyrażeniom jak przez oraz na (zewnątrz).
Polskie słowo wyjście po raz pierwszy ze znanych nam tekstów notuje Psałterz floriański, nie jest ono jednak w staropolszczyźnie używane jako nazwa księgi Exodus. Pierwsze próby spolszczenia ksiąg biblijnych pochodzą dopiero z XVI wieku. W Catechismusie Jana Seklucjana czytamy m.in. o „kxiegach wywodu Zydowskiego znewoley Pharaona”.
Piotr Sobotka, Uniwersytet Mikołaja Kopernika
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego