Mietła, muka, trzunek

Mietła, muka, trzunek
23.12.2015
23.12.2015
Często starsi ludzie w języku mówionym używają takich słów:
mietła zamiast miotła
muka zamiast mąka
trzunek zamiast trzonek
i tak dalej.
Czy to jest błąd językowy, czy jakiś rodzaj gwary?
Tak, najprawdopodobniej są to formy gwarowe, zdaje się, że małopolskie (sądeckie?), choć od szczegółów wymowy wyrazu mąka zależy, czy aby nie wielkopolskie. Dziwi mnie jednak nieco zawarte w pytaniu zdziwienie ich odmiennością czy samym istnieniem. Używają ich ludzie starsi, ale też i pokolenie średnie, a z obserwacji polszczyzny ostatniego półwiecza wynika, że dzisiejsze pokolenie najstarsze opisywano w latach sześćdziesiątych jako młodzież, która gwary się niemal zupełnie wyzbyła. Może więc i dzisiejsza pokolenie najmłodsze nie jest dla gwar stracone.
Mietła na przykład występuje w dialektach od Grudziądza i Tucholi na północy po Leszno na zachodzie i Grójec oraz Chełm wytyczające wschodnią granicę tego obszaru. Ta i inne formy powstały w wyniku rozwoju systemu fonetycznego polskiego obszaru językowego opisywanych przez gramatykę historyczną i dialektologię – kolejno: przegłos polski i wyrównania analogiczne, usuwające część oboczności samogłoskowych o: e: a (miotacz: zamieć: zamiatać, ale też zamietać mietłą) oraz rozwój samogłosek nosowych (mõka, mȯka, moka) i wpływ spółgłoski nosowej na poprzedzającą samogłoskę (trzonek, trzȯnek, trzunek).
Formy gwarowe można uznać za błędne tylko w sytuacjach, gdy osoba wypowiadająca się lub pisząca (np. w szkole) ma zamiar używać polszczyzny standardowej (literackiej) w sytuacji oficjalnej, a nieświadomie użyje znanej sobie takiej formy dialektalnej jak w pytaniu. W innych sytuacjach mamy do czynienia po prostu z używaniem dialektu. Jest to cenna część naszego niematerialnego dziedzictwa kulturowego, świadectwo historii języka, element jego dzisiejszego bogactwa. Wszelkie zaś generalizacje i stereotypy uznające używanie gwary za przejaw zacofania, braku wykształcenia, prostactwa itp. uważam za krzywdzące.
Artur Czesak, Uniwersytet Jagielloński
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego