Ozdóbeczka

Ozdóbeczka

18.11.2015
18.11.2015

W poradzie https://sjp.pwn.pl/poradnia/haslo/kosciol-kosciolek-kosciolek-koscioleczek;13419.html można przeczytać, że (i dlaczego) nie kościółeczek, tylko kościołeczek. Czy analogicznie będzie: nie ozdóbeczka tylko ozdobeczka?

Głoska zapisywana za pomocą graficznego znaku ó jest umotywowana historycznie w formie zdrobniałej ozdóbka pochodzącej od rzeczownika ozdoba. W języku polskim w takich parach (bez względu na to, czy są to formy staropolskie, czy powstałe lub zapożyczone w późniejszych czasach) pojawia się alternacja samogłoskowa o do ó (por. woda: wódka, wdowa: wdówka) będąca wynikiem opisanego już przez dr Krystynę Długosz-Kurczabową wzdłużenia zastępczego.

W zdrobnieniu drugiego stopnia od rzeczownika ozdoba nie ma historycznych przesłanek do takiej alternacji, ponieważ w hipotetycznej formie staropolskiej byłyby w niej dwa jery, z których jeden zwokalizowałby się kosztem drugiego, żaden nie spowodowałby jednak wzdłużenia zastępczego, jak w wyrazie ozdóbka. Zwróćmy jednak uwagę, że jest to rzeczownik powstały dawno po procesie wzdłużenia zastępczego (nie jest zresztą notowany przez żaden słownik czy Narodowy Korpus Języka Polskiego, choć powszechny w języku internautów). Formą o wiele bardziej naturalną jest zatem ozdóbeczka, zachowująca bez alternacji rdzeń bazy, a utworzona na wzór rzeczowników wdóweczka, wódeczka, w których ó również nie jest uzasadnione historycznie. Jest to zatem sytuacja nieco inna niż w wypadku wyrazu kościołeczek, notowanego chociażby w Słowniku języka polskiego J. Karłowicza, A. A. Kryńskiego i W. Niedźwiedzkiego z lat 1900–1927, a jeszcze wcześniej w pismach I. Kraszewskiego, czyli znacznie starszy niż ozdóbeczka.

Monika Kresa, Uniwersytet Warszawski
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego