Pędzi nie lotem, ale cwałem burza. Przecinek po zwrocie imiesłowowo-przymiotnikowym

Pędzi nie lotem, ale cwałem burza. Przecinek po zwrocie imiesłowowo-przymiotnikowym
3.01.2016
3.01.2016
Jaką interpunkcję zastosować w zdaniu: Pędzi nie lotem a cwałem burza?
Czy zwroty imiesłowowo-przymiotnikowe trzeba oddzielać przecinkami?
Przede wszystkim uwaga, że zdanie – jeśli chodzi o normę wzorcową – zawiera spore uchybienie. Ponieważ pierwszy jego człon (pędzi nie lotem) pozostaje zaprzeczony, w drugim jako element przeciwstawny (lub prostujący) musi wystąpić spójnik ale, lecz, tylko (…ale cwałem burza). Dlatego jedynie poprawne może być zdanie
Pędzi nie lotem, ale cwałem
lub
Pędzi nie lotem, lecz cwałem,
lub
Pędzi nie lotem, tylko cwałem.
Tym samym pytanie o interpunkcję staje się bezzasadne, gdyż wiadomo, że przed ale, lecz, tylko łączącymi części zdania i wyrażającymi przeciwieństwo przecinek się stawia.
Sięganie w zaprzeczonych konstrukcjach przeciwstawnych po spójnik a staje się niestety coraz powszechniejsze głównie za sprawą mediów elektronicznych (mówi tak wielu dziennikarzy prowadzących „Wiadomości”, „Wydarzenia” czy „Fakty”). Tymczasem jest to błąd od lat piętnowany przez słowniki i inne wydawnictwa poprawnościowe jako kalka składniowa z języka rosyjskiego.
Rosjanie zawsze powiedzą czy napiszą Wyprodukowano to nie w Rosji, a na Ukrainie; Wydarzyło się to nie wczoraj, a przedwczoraj; Drużyną rządzi nie trener, a prezes itp.; po polsku jednak musi to brzmieć inaczej: Wyprodukowano to nie w Rosji, ale na Ukrainie; Wydarzyło się to nie wczoraj, lecz przedwczoraj; Drużyną rządzi nie trener, tylko prezes.
Wystąpienie spójnika a możliwe jest wyłącznie wtedy, gdy zmienimy szyk każdego z przytoczonych zdań: Wyprodukowano to na Ukrainie, a nie w Rosji; Wydarzyło się to przedwczoraj, a nie wczoraj; Drużyną rządzi prezes, a nie trener. Poprawne więc byłoby także zdanie Pędzi cwałem burza, a nie lotem. Użycie spójnika a o charakterze przeciwstawnym i postawienie przed nim przecinka ma wtedy uzasadnienie (to nie człon pierwszy zawiera zaprzeczenie, ale drugi…).
Co się tyczy pytania o przecinki po zwrotach imiesłowowo-przymiotnikowych, to jeśli dobrze zrozumiałem, chodzi o stawianie przecinka bądź niestawianie go po tzw. przydawkowym równoważniku zdania rozpoczynającym zdanie i przed nim, gdy kończy on zdanie, a także gdy znajduje się w środku.
Imiesłów bądź przymiotnik nie są wówczas klasycznymi przydawkami, lecz „pełnią funkcję predykatywną, stanowiąc orzecznik w obrębie równoważnika zdania podrzędnego, pobocznego (cytuję za: S. Jodłowski, Zasady interpunkcji. Podręcznik, Kraków 2002, s. 110).
Taki przydawkowy równoważnik zdania oddziela się wówczas przecinkiem od zdania nadrzędnego bez względu na kolejność zdania i tego równoważnika, np. 1) Obcy w klasie, długo nie potrafił się odnaleźć; Zwykle wesoły, tym razem siedział w kącie i nie odzywał się do nikogo; Wzięty w kleszcze przez dwóch obrońców, nic nie zdziałał na polu karnym rywala; 2) Wyjechał za granicę, serdecznie żegnany przez kolegów; Przewrócił się, trafiony w głowę kamieniem; Nie mógł opanować wzruszenia, przejęty do granic sytuacją.
W środku zdania nadrzędnego ujmuje się taki przydawkowy równoważnik zdania w dwa przecinki lub w dwa myślniki.
Maciej Malinowski, Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego