Podły
Znaczenia synonimów są więc generalnie negatywne, jednak różnią się w dokładniejszym znaczeniu.
Proszę o odpowiedź i pozdrawiam.
31.01.2016
31.01.2016
Interesuje mnie pochodzenie i prawidłowe, pierwotne znaczenie słowa podły. Dziś wydaje się być w użyciu jako synonim zły, wredny, bez współczucia. Często jednak mówi się o podłym (zepsutym) jedzeniu czy upodleniu jako ‘pozbawieniu godności’.Znaczenia synonimów są więc generalnie negatywne, jednak różnią się w dokładniejszym znaczeniu.
Proszę o odpowiedź i pozdrawiam.
Do przykładów, które Pani podała, dodajmy słowa kolędy „Anioł pasterzom mówił”: Chrystus się wam narodził
w Betlejem, nie bardzo podłym mieście.
Przymiotnik podły wywodzi się z prasłowiańskiego wyrażenia *po dъlě znaczącego dosłownie ‘na długość’ i początkowo brzmiał podelszy. Z czasem uznano tę formę (podelszy) za stopień wyższy i stworzono (wtórnie) do niego stopień równy – podły.
Początkowo podelszy miał znaczenie odpowiadające wyrażeniu *po dъlě, czyli ‘na długość’ – wskazywał na coś, co leży obok czegoś innego, co leży wzdłuż czegoś. Stąd rozwinęło się kolejne znaczenie – ‘mniej wartościowy, mniej ważny, drugorzędny’. Takiej ewolucji znaczeniowej sprzyjały zarówno sens (‘leżący obok czegoś innego’ → ‘gorszy niż to’), jak i forma przymiotnika, nasuwająca skojarzenia ze stopniem wyższym (podelszy jak np. ładniejszy). Zaistniały więc warunki do powstania sztucznie utworzonej formy stopnia równego (podły), mającej znaczenie ogólne ‘zły, marny’.
W takim właśnie znaczeniu był podły używany przez stulecia – Jan Kochanowski pisał (z nadmierną skromnością): Tak ja, o zacny królu, twym imieniem swe podłe rymy zdobię, a XVIII-wieczny poeta, Franciszek Ksawery Dmochowski w swym poemacie mającym charakter podręcznika pisania „Sztuka rymotwórcza” przestrzegał m.in.: Cóżkolwiek piszesz, chroń się pisać stylem podłym. Znaczył więc podły ‘zły, marny, byle jaki, niskiej wartości’. Tak jest też używany współcześnie w wyrażeniach podłe jedzenie, podłe warunki, podła praca itp.
Jednocześnie bardzo zawęził swoje znaczenie – jeśli odnosi się do człowieka, to wskazuje na zło moralne, na brak etyki.
Dodam że historię tego słowa opisuje R. Pawelec w znakomitej publikacji Ciemne zwierciadło. Semantyka antywartości, Warszawa 2013.
w Betlejem, nie bardzo podłym mieście.
Przymiotnik podły wywodzi się z prasłowiańskiego wyrażenia *po dъlě znaczącego dosłownie ‘na długość’ i początkowo brzmiał podelszy. Z czasem uznano tę formę (podelszy) za stopień wyższy i stworzono (wtórnie) do niego stopień równy – podły.
Początkowo podelszy miał znaczenie odpowiadające wyrażeniu *po dъlě, czyli ‘na długość’ – wskazywał na coś, co leży obok czegoś innego, co leży wzdłuż czegoś. Stąd rozwinęło się kolejne znaczenie – ‘mniej wartościowy, mniej ważny, drugorzędny’. Takiej ewolucji znaczeniowej sprzyjały zarówno sens (‘leżący obok czegoś innego’ → ‘gorszy niż to’), jak i forma przymiotnika, nasuwająca skojarzenia ze stopniem wyższym (podelszy jak np. ładniejszy). Zaistniały więc warunki do powstania sztucznie utworzonej formy stopnia równego (podły), mającej znaczenie ogólne ‘zły, marny’.
W takim właśnie znaczeniu był podły używany przez stulecia – Jan Kochanowski pisał (z nadmierną skromnością): Tak ja, o zacny królu, twym imieniem swe podłe rymy zdobię, a XVIII-wieczny poeta, Franciszek Ksawery Dmochowski w swym poemacie mającym charakter podręcznika pisania „Sztuka rymotwórcza” przestrzegał m.in.: Cóżkolwiek piszesz, chroń się pisać stylem podłym. Znaczył więc podły ‘zły, marny, byle jaki, niskiej wartości’. Tak jest też używany współcześnie w wyrażeniach podłe jedzenie, podłe warunki, podła praca itp.
Jednocześnie bardzo zawęził swoje znaczenie – jeśli odnosi się do człowieka, to wskazuje na zło moralne, na brak etyki.
Dodam że historię tego słowa opisuje R. Pawelec w znakomitej publikacji Ciemne zwierciadło. Semantyka antywartości, Warszawa 2013.
Katarzyna Kłosińska, Uniwersytet Warszawski
