Stronica

Stronica
15.09.2016
15.09.2016
Szanowna Redakcjo,
jaka jest etymologia wyrazu stronica? Dlaczego nie brzmi on stronnica? Derywaty od słów dzwon, koń czy równy brzmią: dzwonnica, konnica, rówiennica.

Z szacunkiem i oczekiwaniem na odpowiedź
Bartek
Szanowny Panie,
niestety, wszystkie słowniki etymologiczne milczą w kwestii etymologii wyrazu stronica. Można jednak na jej temat (a przede wszystkim na temat różnicy w jej budowie i budowie innych wskazanych przez Pana rzeczowników) wysnuć pewną hipotezę. Nie ulega oczywiście wątpliwości, że rzeczownik stronica pochodzi od strona i został utworzony za pomocą sufiksu -ica. Z danych leksykograficznych wynika, że jest on notowany dopiero przez S.B. Lindego, czyli na początku XIX wieku, w dodatku w znaczeniu, w którym do dziś nie jest używany, czyli jako ‘część postronna czegoś’ oraz jedynie w przykładzie jako ‘stronica księgi’. W wyżej wspomnianym słowniku mamy również poświadczone jednostkowe użycie formy stronnica. Jako odrębne hasło stronnica jest notowane (obok stronicy) w słowniku warszawskim z początku XX wieku, przy czym nie zostało ono poddane żadnej ocenie ani kwalifikacji – autorzy po prostu odsyłają od niego do hasła stronica. Wynika z tego, że po pierwsze, stronica od zawsze była stronicą, po drugie, w uzusie już od XIX wieku obserwowane są wahania w zakresie użycia obu form: z podwójnym lub pojedynczym n.
W kwestii innych przytoczonych przez Pana przykładów warto zaznaczyć, że w bardzo podobny sposób powstał rzeczownik dzwonnica, który początkowo miał postać dzwonica, a dopiero w XX wieku zyskał systemową, choć wtórną, formę, której używamy do dziś. On również został więc utworzony z użyciem sufiksu -ica. W zakresie jego użycia również obserwujemy wahania. Inaczej jest natomiast w wypadku rówiennicy, która jest żeńskim odpowiednikiem równiennika, a zatem podwójne -nn- funkcjonowało w niej od samego początku. Z punktu widzenia podziału słowotwórczego mamy w niej do czynienia z rozbudowanym sufiksem -nica, tworzącym żeńskie derywaty od derywatów rodzaju męskiego utworzonych za pomocą również rozbudowanego sufiksu -nik bardzo często od postaw przymiotnikowych (w tym wypadku od równy).
Reasumując: rzeczowniki stronica i dzwonnica (początkowo: dzwonica) zostały utworzone za pomocą sufiksu -ica, z tym, że w tym drugim doszło do geminacji (podwojenia) spółgłoski n, prawdopodobnie przez analogię do innych derywatów typu: dzwonnik, podzwonne lub innych rzeczowników typu rówiennica, zakonnica itp. Ostateczny brak owej geminacji w formie stronica można wytłumaczyć próbą zróżnicowania znaczeń – formy z podwójnym n pojawiają się w języku jako derywaty od strona w znaczeniu ‘jeden z aspektów czegoś’, np. stronniczy, stronnik, stronniczka, szczególnie, że ten ostatni jest notowany przez wspomniany już słownik warszawski jako deminutiwum od niezaakceptowanej ostatecznie przez język stronnicy.
Monika Kresa, Uniwersytet Warszawski
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego