Stronica
jaka jest etymologia wyrazu stronica? Dlaczego nie brzmi on stronnica? Derywaty od słów dzwon, koń czy równy brzmią: dzwonnica, konnica, rówiennica.
Z szacunkiem i oczekiwaniem na odpowiedź
Bartek
15.09.2016
15.09.2016
Szanowna Redakcjo, jaka jest etymologia wyrazu stronica? Dlaczego nie brzmi on stronnica? Derywaty od słów dzwon, koń czy równy brzmią: dzwonnica, konnica, rówiennica.
Z szacunkiem i oczekiwaniem na odpowiedź
Bartek
Szanowny Panie,
niestety, wszystkie słowniki etymologiczne milczą w kwestii etymologii wyrazu stronica. Można jednak na jej temat (a przede wszystkim na temat różnicy w jej budowie i budowie innych wskazanych przez Pana rzeczowników) wysnuć pewną hipotezę. Nie ulega oczywiście wątpliwości, że rzeczownik stronica pochodzi od strona i został utworzony za pomocą sufiksu -ica. Z danych leksykograficznych wynika, że jest on notowany dopiero przez S.B. Lindego, czyli na początku XIX wieku, w dodatku w znaczeniu, w którym do dziś nie jest używany, czyli jako ‘część postronna czegoś’ oraz jedynie w przykładzie jako ‘stronica księgi’. W wyżej wspomnianym słowniku mamy również poświadczone jednostkowe użycie formy stronnica. Jako odrębne hasło stronnica jest notowane (obok stronicy) w słowniku warszawskim z początku XX wieku, przy czym nie zostało ono poddane żadnej ocenie ani kwalifikacji – autorzy po prostu odsyłają od niego do hasła stronica. Wynika z tego, że po pierwsze, stronica od zawsze była stronicą, po drugie, w uzusie już od XIX wieku obserwowane są wahania w zakresie użycia obu form: z podwójnym lub pojedynczym n.
W kwestii innych przytoczonych przez Pana przykładów warto zaznaczyć, że w bardzo podobny sposób powstał rzeczownik dzwonnica, który początkowo miał postać dzwonica, a dopiero w XX wieku zyskał systemową, choć wtórną, formę, której używamy do dziś. On również został więc utworzony z użyciem sufiksu -ica. W zakresie jego użycia również obserwujemy wahania. Inaczej jest natomiast w wypadku rówiennicy, która jest żeńskim odpowiednikiem równiennika, a zatem podwójne -nn- funkcjonowało w niej od samego początku. Z punktu widzenia podziału słowotwórczego mamy w niej do czynienia z rozbudowanym sufiksem -nica, tworzącym żeńskie derywaty od derywatów rodzaju męskiego utworzonych za pomocą również rozbudowanego sufiksu -nik bardzo często od postaw przymiotnikowych (w tym wypadku od równy).
Reasumując: rzeczowniki stronica i dzwonnica (początkowo: dzwonica) zostały utworzone za pomocą sufiksu -ica, z tym, że w tym drugim doszło do geminacji (podwojenia) spółgłoski n, prawdopodobnie przez analogię do innych derywatów typu: dzwonnik, podzwonne lub innych rzeczowników typu rówiennica, zakonnica itp. Ostateczny brak owej geminacji w formie stronica można wytłumaczyć próbą zróżnicowania znaczeń – formy z podwójnym n pojawiają się w języku jako derywaty od strona w znaczeniu ‘jeden z aspektów czegoś’, np. stronniczy, stronnik, stronniczka, szczególnie, że ten ostatni jest notowany przez wspomniany już słownik warszawski jako deminutiwum od niezaakceptowanej ostatecznie przez język stronnicy.
niestety, wszystkie słowniki etymologiczne milczą w kwestii etymologii wyrazu stronica. Można jednak na jej temat (a przede wszystkim na temat różnicy w jej budowie i budowie innych wskazanych przez Pana rzeczowników) wysnuć pewną hipotezę. Nie ulega oczywiście wątpliwości, że rzeczownik stronica pochodzi od strona i został utworzony za pomocą sufiksu -ica. Z danych leksykograficznych wynika, że jest on notowany dopiero przez S.B. Lindego, czyli na początku XIX wieku, w dodatku w znaczeniu, w którym do dziś nie jest używany, czyli jako ‘część postronna czegoś’ oraz jedynie w przykładzie jako ‘stronica księgi’. W wyżej wspomnianym słowniku mamy również poświadczone jednostkowe użycie formy stronnica. Jako odrębne hasło stronnica jest notowane (obok stronicy) w słowniku warszawskim z początku XX wieku, przy czym nie zostało ono poddane żadnej ocenie ani kwalifikacji – autorzy po prostu odsyłają od niego do hasła stronica. Wynika z tego, że po pierwsze, stronica od zawsze była stronicą, po drugie, w uzusie już od XIX wieku obserwowane są wahania w zakresie użycia obu form: z podwójnym lub pojedynczym n.
W kwestii innych przytoczonych przez Pana przykładów warto zaznaczyć, że w bardzo podobny sposób powstał rzeczownik dzwonnica, który początkowo miał postać dzwonica, a dopiero w XX wieku zyskał systemową, choć wtórną, formę, której używamy do dziś. On również został więc utworzony z użyciem sufiksu -ica. W zakresie jego użycia również obserwujemy wahania. Inaczej jest natomiast w wypadku rówiennicy, która jest żeńskim odpowiednikiem równiennika, a zatem podwójne -nn- funkcjonowało w niej od samego początku. Z punktu widzenia podziału słowotwórczego mamy w niej do czynienia z rozbudowanym sufiksem -nica, tworzącym żeńskie derywaty od derywatów rodzaju męskiego utworzonych za pomocą również rozbudowanego sufiksu -nik bardzo często od postaw przymiotnikowych (w tym wypadku od równy).
Reasumując: rzeczowniki stronica i dzwonnica (początkowo: dzwonica) zostały utworzone za pomocą sufiksu -ica, z tym, że w tym drugim doszło do geminacji (podwojenia) spółgłoski n, prawdopodobnie przez analogię do innych derywatów typu: dzwonnik, podzwonne lub innych rzeczowników typu rówiennica, zakonnica itp. Ostateczny brak owej geminacji w formie stronica można wytłumaczyć próbą zróżnicowania znaczeń – formy z podwójnym n pojawiają się w języku jako derywaty od strona w znaczeniu ‘jeden z aspektów czegoś’, np. stronniczy, stronnik, stronniczka, szczególnie, że ten ostatni jest notowany przez wspomniany już słownik warszawski jako deminutiwum od niezaakceptowanej ostatecznie przez język stronnicy.
Monika Kresa, Uniwersytet Warszawski