Szop pracz
18.11.2015
18.11.2015
Skąd wzięła się polska nazwa zwierzęcia znanego jako szop (np. szop pracz)? Z tego, co udało mi się wyszperać w Internecie, jedyne języki europejskie poza naszym, w których to stworzenie jest nazywane podobnie, to dolnołużycki i górnołużycki (šup). Poza tym w indiańskim języku czoktaw (będącym lingua franca na pocz. XIX w. w pdn.-wsch. części USA) jest nazywane shaui. Czyżby badacz, który wprowadził polską nazwę szopa, mógł sugerować się jego nazwą w tym lub pokrewnym mu języku indiańskim? Hipoteza o „indiańskim” pochodzeniu polskiej nazwy szopa jest wprawdzie ciekawa, ale mało prawdopodobna, po pierwsze ze względu na nieistniejące właściwie bezpośrednie kontakty między tymi dwoma językami, po drugie zaś – z uwagi na to, że mamy podobny rzeczownik w innym języku europejskim, z którym na przełomie XIX i XX wieku (a wtedy szopy pojawiły się w Polsce) pozostawaliśmy w ścisłych kontaktach.
Nazwa pracz szop funkcjonowała na pewno w latach sześćdziesiątych XIX wieku, ponieważ pod nią Procyon loto został opisany w Zoologii obrazowej dla klas niższych szkół średnich Maksymiliana Nowickiego. Co ciekawe, autor stosuje ją wymiennie z inną: ssawiec niedźwiedziowaty. Nie udało mi się niestety ustalić, kto wprowadził do polszczyzny rzeczownik szop, jednak fakty językowe (i leksykograficzne) przemawiają za jego niemiecką etymologią. Wprawdzie dziś w języku niemieckim szop pracz (Procyon lotor) to Waschbär, jednak dawniej (co poświadcza między innymi Aleksander Brückner) nazywano go Schupp. Rzeczownik szop to zatem fonetyczno-ortograficzna adaptacja niemieckiego Schupp, który z kolei pochodzi od czasownika schuppen w znaczeniu ‘złuszczać, pozbywać się łusek’ i nawiązuje zapewne do sposobu, w jaki szopy jedzą. Łuskanie pokarmu umożliwia im bardzo sprawny kciuk, będący cechą charakterystyczną, wyróżniającą je spośród innych drapieżników – a to właśnie cechy dyferencyjne stają zwykle u podstaw mechanizmów nazwotwórczych. Tak było zapewne i w tym wypadku.
Nazwa pracz szop funkcjonowała na pewno w latach sześćdziesiątych XIX wieku, ponieważ pod nią Procyon loto został opisany w Zoologii obrazowej dla klas niższych szkół średnich Maksymiliana Nowickiego. Co ciekawe, autor stosuje ją wymiennie z inną: ssawiec niedźwiedziowaty. Nie udało mi się niestety ustalić, kto wprowadził do polszczyzny rzeczownik szop, jednak fakty językowe (i leksykograficzne) przemawiają za jego niemiecką etymologią. Wprawdzie dziś w języku niemieckim szop pracz (Procyon lotor) to Waschbär, jednak dawniej (co poświadcza między innymi Aleksander Brückner) nazywano go Schupp. Rzeczownik szop to zatem fonetyczno-ortograficzna adaptacja niemieckiego Schupp, który z kolei pochodzi od czasownika schuppen w znaczeniu ‘złuszczać, pozbywać się łusek’ i nawiązuje zapewne do sposobu, w jaki szopy jedzą. Łuskanie pokarmu umożliwia im bardzo sprawny kciuk, będący cechą charakterystyczną, wyróżniającą je spośród innych drapieżników – a to właśnie cechy dyferencyjne stają zwykle u podstaw mechanizmów nazwotwórczych. Tak było zapewne i w tym wypadku.
Monika Kresa
