aby czy że?

aby czy że?
15.09.2008
15.09.2008
Szanowni Państwo!
Zastanawia mnie łączliwość czasownika uwierzyć z partykułą aby. Czy zdanie „Nie mogę uwierzyć, aby to było możliwe” nie oznacza 'Muszę nie wierzyć, aby to było możliwe'? Być może do określenia przedmiotu niewiary, zamiast pożądanych skutków niewiary, należałoby stosować partykułę że, czyli „Nie mogę uwierzyć, że to jest możliwe”?
Pozdrawiam serdecznie.
Nie zaprzeczone wierzyć nie toleruje spójnika aby, łączy się tylko ze spójnikiem że (proszę zauważyć, że oba te wyrazy to nie partykuły). Powiemy więc np. „Wierzę, że tak postąpiła”, ale nie powiemy: „Wierzę, aby tak postąpiła”. Ten sam czasownik, gdy znajdzie się w zasięgu negacji, ma jednak łączliwość wariantywną: „Nie wierzę, że tak postąpiła” albo „Nie wierzę, aby tak postąpiła”. W zasadzie konstrukcje te są równoznaczne, ponieważ jednak druga obsługuje tylko konteksty z negacją, wydaje się wyrażać silniejszą niewiarę.
Analogicznie zachowują się niektóre inne czasowniki mentalne, por. „Myślę, że dobrze zrobiła” i „Nie myślę, że/aby dobrze zrobiła”. Gdy stan rzeczy opisany w zdaniu podrzędnym istnieje, wybór spójnika może być znaczący, por. „Nie pomyślałem wtedy, aby dobrze zrobiła” (skąd nie wynika, że dobrze zrobiła) i „Nie pomyślałem wtedy, że dobrze zrobiła” (z silną sugestią, że zrobiła dobrze i że teraz mówiący już o tym wie).
W zdaniach wyrażających kontrast lepiej użyć spójnika że, np. „Nie pomyślałem, że dobrze zrobiła, tylko że zrobiła źle” (por. mniej fortunne: „Nie pomyślałem, aby dobrze zrobiła, tylko że zrobiła źle”).
Mirosław Bańko, PWN
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego