czas zaprzeszły

czas zaprzeszły
27.05.2009
27.05.2009
Zwracam się z prośbą opinię dot. formy: byłem pisałem. W słowniku podana jest forma pisałem był / byłem pisał. Jednak słyszałam osoby używające formy byłem pisałem / pisałem byłem. Dowiedziałam się, że nie można wykluczyć, iż dawniej w użyciu były również takie konstrukcje, w których zmieniano kolejność członów wskazujących na czas zaprzeszły, np. byłem pisałem. A więc forma ta nie jest konstrukcją wzorcową, ale nie narusza ogólnych norm poprawności gramatycznej. Będę wdzięczna za opinię.
Postaram się wyjaśnić to zagadnienie dokładniej. W dawnej polszczyźnie były w użyciu dwa czasy przeszłe złożone, tzn. czas przeszły złożony i czas zaprzeszły. Czasz przeszły złożony składał się z imiesłowu czasu przeszłego czynnego II (zakończonego na , ew. z końcówkami fleksyjnymi: -ła, -ło) oraz odpowiednich form osobowych słowa posiłkowego być w czasie teraźniejszym, por.
pisał / pisała jeśm
pisał / pisała jeś
pisał / pisała jest

albo
jeśm pisał / pisała
jeś pisał / pisała
jest pisał / pisała

tzn. formy osobowe słowa posiłkowego mogły występować zarówno przed czasownikiem podstawowym, jak i po czasowniku. Najważniejsza zmiana polegała na tym, że formy te uległy skróceniu: pisałem / pisałam, pisałeś / pisałaś, a w 3 os. słowo posiłkowe zaginęło, stąd pisał / pisała.
Formy czasu zaprzeszłego były trójelementowe:
pisał jeśm był, pisała jeśm była
pisał jeś był, pisała jeś była
pisał jest był, pisała jest była

przy czym kolejność części składowych była dowolna. Dlatego też po przekształceniach form trójczłonowych w dwuczłonowe pojawiły się formy zarówno pisałem był (← pisał jeśm był), jak i byłem pisał (← był jeśm pisał) czy pisał byłem (← pisał był jeśm).
Natomiast formy pisałem byłem / byłem pisałem są wynikiem działania analogii (bądź kontaminacji różnych struktur), a nie regularnego rozwoju historycznego (hipotetycznie można przyjąć, że stanowią one kontynuację czteroelementowej struktury *pisał jeśm był jeśm oraz *był jeśm pisał jeśm).
Krystyna Długosz-Kurczabowa, Uniwersytet Warszawski
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego