jednak, niemniej jednak, tym niemniej

jednak, niemniej jednak, tym niemniej
15.10.2011
15.10.2011
Szanowni Państwo,
czy można zaczynać zdanie od niemniej, skoro raczej należy unikać rozpoczynania od jednak? Wiem, że niemniej i jednak mogą występować w swoim bezpośrednim sąsiedztwie – taką formę znajduję też na stronie Poradni – niemniej wydają mi się one jednak raczej bliskoznaczne.
Z góry dziękuję za pomoc.
Słowniki poprawnej polszczyzny PWN informują, że inicjalne jednak nie jest błędem, jest tylko rzadsze niż jednak umieszczane na drugiej lub dalszej pozycji w zdaniu. Wyszukiwarka Poliqarp w Narodowym Korpusie Języka Polskiego pozwala się zorientować, o jakie różnice w częstości tu chodzi. Kwerenda:
[pos=interp] [orth=jednak]

wynajduje ciągi, w których słowo jednak występuje bezpośrednio po znaku interpunkcyjnym; w podkorpusie zrównoważonym, wielkości 300 milionów słów, jest ich ponad 25000 (np. „… próbował jej imponować swoją poezją, jednak nie znalazł chyba uznania”). Kwerenda:
[pos=interp] [] [orth=jednak]

wynajduje ciągi, w których słowo jednak występuje po znaku interpunkcyjnym, oddzielone od niego dokładnie jednym słowem; w podkorpusie zrównoważonym jest takich ciągów prawie 130000 (np. „Coś jednak się zmieniło…”). Kwerenda:
[pos=interp] [] [] [orth=jednak]

wynajduje ciągi, w których słowo jednak występuje po znaku interpunkcyjnym, oddzielone od niego dokładnie dwoma słowami; w podkorpusie zrównoważonym ciągów takich jest ponad 90000 (np. „Regulamin pozwala jednak…”).
To upodobanie partykuły jednak do zajmowania dalszych miejsc w zdaniu jest prawdopodobnie wpływem składni łacińskiej. Tę samą cechę mają spójniki bowiem, zaś, natomiast i niektóre inne wyrazy.
Pisze Pani, że niemniej i jednak wydają się Pani bliskoznaczne, ale łatwo sprawdzić, że nie w każdym kontekście są wymienne. Wyrażenie niemniej jednak ma takie znaczenie jak niemniej, brzmi jednak dobitniej, może dlatego, że jest po prostu dłuższe (w języku działa zasada: „Im więcej formy, tym więcej treści”, zgodnie z nią np. włoskie bella znaczy 'piękna', a bella bella – 'bardzo piękna').
Niemniej i niemniej jednak mogą wystąpić na początku zdania, ale intuicja mi podpowiada, że podobnie jak jednak częściej się pojawiają wewnątrz zdania. Może Pani spróbować się sama o tym przekonać za pomocą NKJP, używając poleceń podobnych do wyżej wymienionych.
Przy okazji przypomnę, że wyrażenie tym niemniej bywa wciąż krytykowane jako rusycyzm, ale Polacy – nie wyłączając nawet wybitnych autorów – nie przejmują się tym i używają go często (w NKJP ma ono prawie 2800 wystąpień).
Mirosław Bańko, Uniwersytet Warszawski
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego