konował i świniopas

konował i świniopas
27.02.2009
27.02.2009
Proszę o skomentowanie pisowni wyrazów konowiąz, konowód, motowąz (wszystkie wzięte ze Słownika języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego). Intryguje w nich brak i (jedynie konowód ma oboczny wariant koniowód). Czy konował również pochodzi od konia?
Konował – pogardliwa nazwa najpierw tylko weterynarza, a następnie także lekarza – jest w języku polskim rutenizmem (XVII–wiecznym zapożyczeniem ruskim, z konováł). Etymologicznie wyraz ten składa się z cząsteczki kon- (← koń), elementu łączącego -o- oraz -wał (od walić) i znaczy ‘ten, kto obala (na ziemię) konie (do kastracji)’.
Oboczność konowód – koniowód jest uwarunkowana chronologicznie. W dawnej polszczyźnie przed spójką -o- spółgłoski ulegały stwardnieniu, por. świn-o-pas (od świnia), bart-o-dziej (od barć), krw-o-tok (od krew, krwi). W wyrazach nowszych miękkość spółgłoski jest zachowywana, stąd np. świnopasświniopas, także świniobicie, konopłochkoniopłoch i koniokrad, koniogodzina. Dawne krwotok pozostaje bez zmian, ale nowsze: krwiobieg, krwiodawca, krwiopijca, krwiomocz już tylko z miękką spółgłoską przed -o-.
Natomiast oboczność wiąz: -wąz (koniowiąz, motowąz) jest uwarunkowana dziedzictwem prasłowiańskim, pierwszy morfem, z miękką spółgłoską w’, kontynuuje prasłowiański rdzeń z przednią samogłoską nosową (która miała zdolności palatalizujące), drugi – z tylną, niepalatalizującą samogłoską rdzenną, tzn. *vęź-: *vąz-.
Krystyna Długosz-Kurczabowa, Uniwersytet Warszawski
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego