metoda, metodyka, metodologia

metoda, metodyka, metodologia
27.10.2006
27.10.2006
Jakie są różnicę między: metodologią, metodyką, metodą i kiedy którego wyrazu w odniesieniu do czego można użyć? Często w artykułach autorzy piszą o jakiejś metodologii (np. prowadzenia projektów), ale chyba raczej mają na myśli metodę, a może metodykę? Inny przykład, ktoś podaje że badanie (np. efektywności pomp) zostało przeprowadzone według takiej, a nie innej metodologii. Chyba znów chodzi raczej o metodę / metodykę?
Najłatwiej chyba objaśnić użycie słowa metodyka. Jak tłumaczy Uniwersalny słownik języka polskiego, jest to: 1. «zbiór zasad dotyczących sposobów wykonywania jakiejś pracy lub trybu postępowania prowadzącego do określonego celu». 2. «w pedagogice: dydaktyka szczegółowa jakiegoś przedmiotu szkolnego, omawiająca cele i sposoby nauczania tego przedmiotu». W pierwszym znaczeniu wyraz został scharakteryzowany jako książkowy. Jeśli to trafna charakterystyka, byłby stosunkowo rzadki, a jego występowanie ograniczałoby się do tekstów pisanych. Drugie znaczenie nie stwarza większych problemów z użyciem wyrazu.
Trudniejsza sprawa z pozostałymi wyrazami. USJP charakteryzuje metodę jako «świadomie stosowany sposób postępowania mający prowadzić do osiągnięcia zamierzonego celu» (znaczenie podobne do pierwszego znaczenia metodyki), a metodologię jako «naukę o metodach badań naukowych i o sposobach przeprowadzania analiz oraz oceniania wartości poznawczej poszczególnych dyscyplin naukowych». Tu chyba mowa o ogólnej metodologii nauk, a może też być szczegółowa, np. metodologia nauk literackich.
Jak widzimy, traktowanie terminów metodyka i metoda jako synonimów jest uzasadnione, zwłaszcza gdy ten drugi wystąpi w liczbie mnogiej.
Z kolei przed myleniem metody i metodologii przestrzega Wielki słownik poprawnej polszczyzny, tłumacząc, że metoda to «sposób robienia czegoś», a metodologia: 1. «nauka o metodach badań naukowych, o skutecznych sposobach dociekania ich wartości poznawczej». 2. «sposób wykonywania jakichś prac umysłowych». Nietrudno jednak zauważyć, że drugie znaczenie wyrazu metodologia zawiera się w znaczeniu wyrazu metoda. Wniosek byłby stąd taki, że mieszanie wszystkich trzech wyrazów jest nieuniknione (dość podobny jest problem z techniką i technologią).
Najszerszy zakres ma słowo metoda, w wielu kontekstach nie moglibyśmy stosować dwu pozostałych, np. w wyrażeniu haniebne metody. Termin metodyka pojawia się zwykle, gdy chodzi o praktyczne zastosowanie jakichś metod, np. metodyka szkolenia kierowców. Wyraz metodologia zaś praktycznie nie występuje poza tekstami naukowymi, a typowy jego kontekst to metodologia badań (lub nazwa dyscypliny naukowej).
Trudno powiedzieć, czy ten problem da się wyczerpująco objaśnić w drodze opisu. Najlepiej chyba zastosować tu metodę (!) empiryczną. Proponuję w związku z tym poszukać każdego z podanych słów w Korpusie Języka Polskiego Wydawnictwa Naukowego PWN, sprawdzając przy okazji, czy w tym samym kontekście dałoby się zastosować któreś z dwu pozostałych. Z moich analiz wynika, że takich przypadków jest mało. I choć mieszanie tych wyrazów jest w pewnym stopniu nieuniknione, na ogół użytkownicy języka radzą sobie z ich użyciem. Inna sprawa, że przykłady z Korpusu można uznać za wzorcowe.
Trudno mi się odnieść do przykładów podanych w pytaniu, bo może istnieć i metoda (sposób), i metodyka (zbiór metod), i metodologia (teoria) prowadzenia projektów. Podobnie też badanie efektywności pomp może być prowadzone według jakiejś metody lub metodologii (rozumianej jako zespół naukowo opracowanych metod). Do pomyślenia jest też metodyka takich badań.
Jan Grzenia, Uniwersytet Śląski
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego