odnośnik do przypisu

odnośnik do przypisu
4.11.2023
16.06.2013
Czy numer odnośnika literaturowego odnoszącego się do całego akapitu powinien stać przed kropką, czy po kropce? Czy istnieje jakaś różnica w jego umiejscowieniu gdy dotyczy on pojedynczego zdania?
Odnośnik do przypisu umieszczamy przed kropką zamykającą zdanie. Nie ma znaczenia, czy jest to ostatnie zdanie w akapicie i czy przypis odnosi się do całego akapitu, do ostatniego zdania czy tylko do ostatniego wyrazu w zdaniu. Wyjątek stanowi kropka zamykająca skrót stojący na końcu zdania. Mimo że zarazem zamyka ona całe zdanie, odnośnik do przypisu stawiamy po niej. Zob. A. Wolański, Edycja tekstów, s. 236.
Mirosław Bańko, Uniwersytet Warszawski
  1. 4.11.2023

    W większości światowej literatury językoznawczej odnośnik do przypisu znajduje się po znaku przestankowym, co estetycznie wydaje się lepszą opcją.

    Moim zdaniem należy dostosować kryteria edycyjne do standardów międzynarodowych, np. MLA.

    Krzysztof Jaskuła
  2. 4.11.2023

    Szanowny Panie Profesorze,

    dziękuję za przesłane uwagi. Napisał Pan, że „w większości światowej literatury językoznawczej odnośnik do przypisu znajduje się po znaku przestankowym, co estetycznie wydaje się lepszą opcją”. Zakładam – może błędnie – że mówimy tu o literaturze specjalistycznej w języku angielskim. Tymczasem polskie normy edytorskie w zakresie oznaczania odnośników do przypisów, które zasadniczo dotyczą wszystkich rodzajów piśmiennictwa, zapożyczyliśmy przed wiekami od drukarzy niemieckich. W XV w., po wynalezieniu ruchomej czcionki przez Jana Gutenberga, Polska była dziewiątym krajem z kolei, do którego dotarli drukarze z Niemiec, wędrujący w poszukiwaniu miejsc, w których mogliby prowadzić swoje oficyny. Ta tradycja sięgająca drugiej połowy XV stulecia oddziaływała i czasami oddziałuje nadal nie tylko w kwestii oznaczania przypisów. Do XVIII wieku w drukarstwie polskim stosowano pismo gotyckie (w ostatnim okresie przede wszystkim w tzw. wydawnictwach straganowych). Do dziś, kiedy chcemy wyróżnić określony wyraz lub wyrażenie w zdaniu, stosujemy – podobnie jak Niemcy – przede wszystkim rozspacjowanie, a nie – tak jak w tekstach anglojęzycznych – kursywę.

    Nasze normy w zakresie odsyłaczy do przypisów nakazują po prostu umieszczać odnośnik do przypisu bezpośrednio za elementem tekstu, który ma być objaśniony w przypisie. Ale zalecenie to nie jest tak czysto „mechaniczne”, jak się z pozoru wydaje.

    Odsyłacz do przypisu, który ma dotyczyć pojedynczego wyrazu lub związku wyrazowego, umieszcza się bezpośrednio (bez spacji) za wymagającym objaśnienia elementem i przed następującym ewentualnie po nim znakiem interpunkcyjnym. Wyjątek stanowi sytuacja, gdy wyrazy, wyrażenia lub frazy, które chcemy objaśnić w przypisach, objęte są znakami cudzysłowu lub nawiasami. Odnośnik umieszczamy wówczas po cudzysłowie i po nawiasie zamykającym. Przypisy objaśniają wówczas ujęte w cudzysłowy i nawiasy wyrażenia jako całości. Jeśli jednak zamiarem autora byłoby wyjaśnienie tylko wybranych elementów językowych objętych tymi znakami interpunkcyjnymi, to miejsce odsyłaczy uległoby zmianie. Gdyby np. przypis komentował tylko ostatni wyraz przed cudzysłowem lub nawiasem zamykającym, wówczas odsyłacz znalazłby się bezpośrednio po tym wyrazie, a przed znakiem interpunkcyjnym.

    Odsyłacze do przypisów odnoszących się do równoważników zdań, całych zdań lub dłuższych fragmentów tekstu kończących się kropką składa się przed tym znakiem interpunkcyjnym. Jeśli jednak ostatnim elementem zdania lub dłuższego tekstu, do którego odnosi się przypis, jest skrót z kropką, to odnośnik do przypisu umieszcza się po skrócie i nie stawia się powtórnie kropki po odnośniku.

    W powyższych regułach edytorskich przyjmuje się, że przecinek i kropka stanowią niejako mechaniczne i przezroczyste delimitatory tekstu pisanego. Przecinek zamyka określony człon zdania, a kropka całe wypowiedzenie. Wszystko, co się odnosi do poszczególnych elementów składowych takiego członu albo wypowiedzenia – w tym także odnośniki do przypisów – musi się znaleźć przed tymi znakami. Podobnie postępujemy w polskiej w interpunkcji, kiedy np. dochodzi do zbiegu cudzysłowu z przecinkiem i kropką. Oba znaki „zamykające”, tj. przecinek i kropka, zawsze wystąpią po cudzysłowie. W pisowni angielskiej jest dokładnie odwrotnie, por. np.

    • w brytyjskim angielskim: ‘Good morning, Frank,’ said Hal albo ‘Today’, said the Prime Minister, ‘I feel free from care and anxiety.’;

    • w amerykańskim angielskim: “Good morning, Frank,” said Hal albo “Today”, said the Prime Minister, “I feel free from care and anxiety.”.

    W dalszej części swojej korespondencji napisał Pan Profesor, że w Pana opinii polskie zasady edytorskie należałoby dostosować do „standardów międzynarodowych, np. MLA”. Przyznam, że i z tą opinią nie mogę się do końca zgodzić. Od razu powiem, że nie mam nic przeciwko zasadom typu MLA (Modern Language Association) czy APA (American Psychological Association). Z całą odpowiedzialnością twierdzę jednak, że standardów tych nie da się rzepszczepić na polski grunt in crudo. Zalecenia edytorskie tego rodzaju były opracowywane przede wszystkim dla publikacji anglojęzycznych i są mocno osadzone w ortografii i interpunkcji angielskiej oraz tradycji typograficznej i edytorskiej właściwej dla tekstów angielskich. W 2012 r., wraz z prof. drem hab. Mirosławem Bańką z UW, byłem konsultantem językowym i edytorskim adaptacji reguł edytorskich APA na grunt polski. Opracowanie autorstwa Justyny Harasimczuk i Jana Cieciucha ukazało się w formie skryptu pt. Podstawowe standardy edytorskie naukowych tekstów psychologicznych w języku polskim na podstawie reguł APA (http://forum-ovid19.home.amu.edu.pl/wp-content/uploads/2020/09/StandardyAPA-PL.pdf). Wszystkie uwagi, które zgłaszaliśmy wraz z prof. M. Bańką do tego opracowania, wynikały z konfliktu na linii ortografia angielska – ortografia polska oraz tradycja edytorska anglosaska – tradycja polska. Dzięki znakomitej współpracy z twórcami opracowania udało się pogodzić rozmaite stanowiska. Nie mam wątpliwości, że podobnych prac dostosowawczych wymagałby MLA Style Manual and Guide to Scholarly Publishing dla tekstów w języku polskim. 

    Adam Wolański
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego