pani dyrektor, ale pani księgowa

pani dyrektor, ale pani księgowa

21.01.2009
21.01.2009

Proszę o skorygowanie form:

  • pan dyrektor finansowy, pani dyrektor finansowy
  • pan kontroler finansowy, pani kontroler finansowy
  • pan księgowy, ale pani księgowa
  • pan asystent i pani asystentka (???)

Czy jest jakaś prawidłowość?

M. Lemańska

Zacznę od ogólnego stwierdzenia pragmatycznojęzykowego, dotyczącego używania nazw zawodów, stanowisk, stopni, tytułów kobiet. W związku z tym, że coraz częściej funkcje pełnione tradycyjnie – głównie lub wyłącznie – przez mężczyzn przejmowane są przez kobiety, pojawia się problem dostosowania nazwy stanowiska itp. do rodzaju naturalnego (płci) osoby na tym stanowisku.

Do niedawna wystarczyło użyć nazwy męskiej, np. dyrektor, minister, kontroler, i poprzedzić ją formą sygnalizujacą płeć żeńską (pani dyrektor, koleżanka dyrektor itp.) bądź po tej nazwie podać nazwisko mające postać żeńską (dyrektor Kowalska, dyrektor Grzegorczykowa itp.) albo do nazwiska w postaci męskiej dodać imię (dyrektor Anna Nowak itp.).

Obecnie, w związku z dalszymi emancypacyjnymi (feministycznymi) dążeniami kobiet do całkowitej równości płci, powstają nowe wyrazy (derywaty) omawianego typu, zawierające specjalną cząstkę (przyrostek) -ka, informującą o płci żeńskiej osoby, do której wyraz się odnosi. Cząstka ta występowała od dawna w wyrazach oznaczajacych zawody tradycyjnie wykonywane przez kobiety: nauczycielka, aktorka, pielęgniarka itd. Teraz wchodzą do użytku formy psycholożka, socjolożka, logopedka, które wprawdzie są używane zwłaszcza przez młode pokolenie lub przez feministki, ale dla średniego i starszego pokolenia (i w większości dla kobiet te zawody wykonujacych) psycholożka, socjolożka, logopedka to niejako „gorszy psycholog / socjolog / logopeda”. Potwierdzają to konteksty użyć tego typu wyrazów: psycholożka to najczęściej terapeutka; o zasłużonej, starszej pani profesor psychologii napisze się raczej pani psycholog. (W mowie więcej wolno – pisana, zwłaszcza oficjalna czy urzędowa polszczyzna jest staranniejsza i bardziej konserwatywna). A proponowana przez byłą minister Jarugę-Nowacką forma ministra w ogóle się nie przyjęła ze względu – jak myślę – na jej zbytnią „rewolucyjność” i formalnojęzykową, i obyczajową.

Z powyższych rozważań wynikają wnioski dotyczące Pani pytań. Mianowicie:

1. Funkcja dyrektora jest zawsze funkcją wysoką i ważną, dlatego formę pani dyrektor finansowy trzeba uznać za formę bardziej prestiżową, nadającą się do zastosowania na przykład w piśmie urzędowym. Forma pani dyrektor finansowa jest forma poprawną, nadającą się bardziej do mówionej odmiany języka.

2. Funkcja kontrolera, jeśli w firmie jest funkcją ważną, w odniesieniu do kobiety powinna być werbalizowana tak samo, jak w odniesieniu do dyrektora. Jeśli nie, może mieć postać pani kontroler finansowa.

3. Pani księgowa zaś to forma jedyna (pani księgowy byłaby formą tak samo rażącą pragmatycznie, jak pani nauczyciel).

4. Oprócz formy pani asystentka jest jeszcze forma elegantsza pani asystent. Wyobrażam sobie, że podczas na przykład przedstawiania sobie pracowników różnych firm podczas spotkania biznesowego dyrektor może w sposób kurtuazyjny tak właśnie przedstawić swoją asystentkę dyrektorowi innej firmy. W innych sytuacjach – pani asystentka, a nawet asystentka, ze względu na niską pozycję tego stanowiska w hierarchii zawodowej.

Małgorzata Marcjanik, prof., Uniwersytet Warszawski
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego