pleksi

pleksi

11.06.2014
11.06.2014

Zastanawiam się, jakiego rodzaju jest rzeczownik pleksi. Niepoprawna forma pleksa sprawia, że zazwyczaj kojarzy się on z rodzajem żeńskim, ale z drugiej strony właściwie użyty synonim szkła akrylowego pochodzi od słowa pleksiglas, a więc może jednak rodzaj męski (na co wskazywałaby końcówka) lub nijaki (jak szkło)?

Pleksi – jak taksi – jest rodzaju nijakiego. Jest to zgodne z zakończeniem tego słowa i rodzajem gramatycznym pojęcia nadrzędnego, tzn. szkła.

Mirosław Bańko, Uniwersytet Warszawski
  1. 11.06.2014
    Odpowiedź na temat pleksi jest oczywiście statystycznie słuszna, jednak pytania naszych Czytelników zwykle rodzą się z zetknięcia z formą budzącą uzasadnione wątpliwości, ale realną. Poszukałem co nieco i wątpliwość się potwierdziła, bo rzeczywiście mamy do czynienia z wariantywnością rodzaju gramatycznego i samej nazwy szkła akrylowego, zwanego na dodatek metapleksem.
    Pleksiglas bywa bowiem nazywany także, i to przez fachowców, pleksą: „PET jest materiałem podobnym z wyglądu do cienkiej pleksy, jednak zdecydowanie bardziej odporny[m] na pęknięcia i złamania’’ (1); „(…) są dwa rodzaje pleksy. Jeden to pleksa wylewana (cast), droższa i lepsza do grawerowania, i pleksa wytłaczana (extruded) – tańsza, ale nadaje się najwyżej do cięcia’’ (2).
    Dlaczego forma pleksa ma być uznawana za niepoprawną? Potoczna – owszem, ale procesy adaptacji obcych nazw technicznych bywają przecież różne.
    Być może forma żeńska powstała na skutek wymowy grupy si jak sy. Skoro coś było wykonane z pleksy (rzeczownik nieodmienny), to domyślać się można było mianownika pleksa. W każdym razie istnieją wyraźnie żeńskie użycia rzeczownika pleksi: „A jeżeli chodzi o wyświetlanie to sądzę, że jakby pleksi była wygrawerowana na CNC, toby jeszcze ładniej to wyglądało’’ (3; zmodyfikowałem ortografię – A.C.).
    Innym wytłumaczeniem żeńskości pleksi może być elipsa – zamiast szyba z pleksi pojawia się (ta) pleksi: „Zapewne wszyscy myśleli, że w trakcie spotkania Florida Panthers i Detroit Red Wings na tafli pojawi się ekipa, która wstawi nową pleksi i problem szybko zostanie rozwiązany’’ (4).
    A skoro Profesor Bańko przywołał taksi jako analogię, to zwróćmy uwagę, że i ten potoczny synonim taksówki miewa rodzaj żeński. Np.: „Napisałam list i przyjechała taksi (5)’’. Co więcej, WSPP PWN enigmatycznie informuje, że taxi w znaczeniu \'napis na taksówce lub na znaku informującym o postoju taksówek\' może mieć rodzaj żeński lub nijaki.
    Sprawa zatem nie jest więc w pełni przezroczysta.
    Artur Czesak, Uniwersytet Jagielloński
  2. 11.06.2014
    Dziękując dr. Arturowi Czesakowi za ten wnikliwy i elegancki dopisek, chciałbym zauważyć, że to pleksi ma przewagę nad tą pleksi i tą pleksą nie tylko pod względem statystycznym, ale i instytucjonalnym. Słowniki bowiem to swego rodzaju instytucje, które kodyfikują użycie słów, a w słownikach tej pleksi ani tej pleksy chyba dotąd nie ma. Może to oczywiście wynikać tylko z niedostatecznego rozeznania się w języku, z nie dość głębokiej analizy, a nawet z uprzedzeń. Przywołany w dopisku przykład WSJP zdaje się zapowiadać, że sytuacja w leksykografii będzie się zmieniać w kierunku coraz większej wariantywności. Oby tak było!
    MB
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego