polska terminologia piłkarska

polska terminologia piłkarska
15.03.2011
15.03.2011
Moje uszanowanie!
Chciałbym zadać pytanie dotyczące terminologii piłkarskiej. Wiele polskich określeń pochodzi tu z angielskiego, pośrednio lub nie (jak korner czy róg, wolny, karny itd.). Są jednak dwa wyjątki, które mnie interesują: spalony (offside) i pomocnik (midfielder). Skąd wzięły się te polskie określenia? Czy można wskazać czas ich pojawienia się, miejsce, autora?
Pozdrawiam serdecznie!
Polska terminologia piłkarska – na co zwrócił moją uwagę badacz polskiej leksyki sportowej, prof. Bogusław Nowowiejski – pojawiała się w polszczyźnie na przełomie XIX i XX wieku, a upowszechniła w okresie międzywojennym. W roku 1939 notuje ją (aut, drybler, football, footballista, gol, golkiper, korner, stoper) słownik wyrazów obcych Everta, Trzaski, Michalskiego. Czy któreś i ewentualnie które z tych słów zanotował wcześniej tzw. słownik warszawski, może Pan sam łatwo sprawdzić (słownik jest dostępny w formie skanów w internecie).
Wyrazy pomoc i pomocnik istniały oczywiście wcześniej. Ich nowe znaczenia – kontynuuję informacje otrzymane od prof. Nowowiejskiego – są rezultatem specjalizacji znaczeń, procesu częstego w języku. Znacznie ciekawszy jest przymiotnik (imiesłów) spalony, powiązany z czasownikami palić, spalić. Jako termin (czasem w wyrażeniu pozycja spalona) funkcjonuje on nie tylko w piłce nożnej, ale też w rugby i hokeju. Co więcej, także w innych dyscyplinach sportu znane są sfrazeologizowane połączenia typu spalić bój (rwanie, podrzut) w podnoszeniu ciężarów, spalić skok (w dal, w trójskoku), spalić rzut (dyskiem, młotem, oszczepem). Wygląda więc na to, że spalony to 'zepsuty, nieudany', por. w Uniwersalnym słowniku języka polskiego: „spalić, położyć dowcip”. Sięgając głębiej w przeszłość, należałoby wziąć pod uwagę frazeologizm coś spaliło na panewce 'coś się nie udało, zakończyło się niepowodzeniem, zawiodło'.
Co do angielskiego ofsajdu zaś – pisze mój informator – sprawa jest oczywista, dosłownie zawodnik jest poza linią (obrońców), czyli offside. I nie ma to żadnego związku z rodzimym spalonym (poza oczywiście tą samą referencją).
Mirosław Bańko, Uniwersytet Warszawski
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego