problemy z małymi i wielkimi literami
M.D.
24.10.2005
24.10.2005
Witam. Proszę o wyjaśnienie użycia dużej lub małej litery. Słownik ortograficzny podaje np. sobór trydencki, Sobór Watykański II, a jak zapisać sobór watykański bez II? A sobór watykański I, sobory konstantynopolitańskie (cztery), wymieniane osobno? Angielski tytuł w Słowniku ortograficznym brzmi sir, ale przy nazwiskach już Sir Hadfield, Sir Hillary. Czyli kiedy używać sir, skoro rzadko występuje on bez nazwiska? Dlaczego pałac Krasińskich, Pałac Staszica, pałac Łazienkowski, Pałac Elizejski?M.D.
Głównym problemem są nazwy własne tworzone z wyrazów pospolitych. Na ten temat można znaleźć kilka porad w naszym archiwum, zachęcam do ich wyszukania, bo mogą pomóc w zrozumieniu tego zagadnienia.
1) Każdą nazwę soboru (podobnie też np. zjazdu, kongresu) można zapisać od małej litery, tę pisownię należy uważać za podstawową, ponieważ nazwy wydarzeń i aktów dziejowych zapisujemy małymi literami. Możliwy jest jednak – na prawach wariantu – zapis wielką literą. Można go uzasadnić względami uczuciowymi (dlatego pewnie w tekstach religijnych zdecydowanie taki zapis przeważa) lub zamiarem nadania wydarzeniu indywidualnej nazwy (wówczas wielkie litery są wyróżnikiem nazwy własnej).
2) Wyraz sir jest rzeczownikiem pospolitym, co uzasadnia jego zapis małą literą. Można go używać w stosunku do osoby, której ten tytuł przysługuje (jest baronetem), w połączeniu z pełnym imieniem i nazwiskiem. W piśmie stosujemy wtedy zwyczajowo wielką literę. Trzeba jednak podkreślić, że żadna z naszych reguł pisowni nie nakazuje używania wielkiej litery w takim wypadku. Ponadto wyrazu sir używa się również jako zwrotu grzecznościowego. W tym przypadku widać podobieństwo do naszego pan, który w komunikacji oficjalnej też często jest pisany wielką literą, choć ortografia tego nie wymaga.
3) Kilka dni temu napisałem poradę „Mała litera w nazwach geograficznych”, w której starałem się objaśnić niektóre zawiłości zapisu wielką literą, m.in. wyrazu pałac. Pisownię opieramy na regule [82] słowników ortograficznych PWN, z której wynika, że jeśli ten wyraz jest tylko nazwą gatunkową (rodzajową), zapisujemy go małą literą, a pozostałe wyrazy składające się na nazwę wielką literą. Jeśli jednak wyraz pałac jest integralną częścią nazwy, powinniśmy go zapisywać wielkimi literami. Wynika to z wiedzy o nazywanych obiektach. Na przykład zapisy pałac Branickich, pałac Radziwiłłów mają charakter opisowy, wskazują na dawnych właścicieli. Zapisy Pałac Staszica, Pałac Kultury i Nauki mają inną genezę. Pierwszy został nazwany od nazwiska fundatora budynku, drugi jest pałacem tylko w sensie przenośnym.
1) Każdą nazwę soboru (podobnie też np. zjazdu, kongresu) można zapisać od małej litery, tę pisownię należy uważać za podstawową, ponieważ nazwy wydarzeń i aktów dziejowych zapisujemy małymi literami. Możliwy jest jednak – na prawach wariantu – zapis wielką literą. Można go uzasadnić względami uczuciowymi (dlatego pewnie w tekstach religijnych zdecydowanie taki zapis przeważa) lub zamiarem nadania wydarzeniu indywidualnej nazwy (wówczas wielkie litery są wyróżnikiem nazwy własnej).
2) Wyraz sir jest rzeczownikiem pospolitym, co uzasadnia jego zapis małą literą. Można go używać w stosunku do osoby, której ten tytuł przysługuje (jest baronetem), w połączeniu z pełnym imieniem i nazwiskiem. W piśmie stosujemy wtedy zwyczajowo wielką literę. Trzeba jednak podkreślić, że żadna z naszych reguł pisowni nie nakazuje używania wielkiej litery w takim wypadku. Ponadto wyrazu sir używa się również jako zwrotu grzecznościowego. W tym przypadku widać podobieństwo do naszego pan, który w komunikacji oficjalnej też często jest pisany wielką literą, choć ortografia tego nie wymaga.
3) Kilka dni temu napisałem poradę „Mała litera w nazwach geograficznych”, w której starałem się objaśnić niektóre zawiłości zapisu wielką literą, m.in. wyrazu pałac. Pisownię opieramy na regule [82] słowników ortograficznych PWN, z której wynika, że jeśli ten wyraz jest tylko nazwą gatunkową (rodzajową), zapisujemy go małą literą, a pozostałe wyrazy składające się na nazwę wielką literą. Jeśli jednak wyraz pałac jest integralną częścią nazwy, powinniśmy go zapisywać wielkimi literami. Wynika to z wiedzy o nazywanych obiektach. Na przykład zapisy pałac Branickich, pałac Radziwiłłów mają charakter opisowy, wskazują na dawnych właścicieli. Zapisy Pałac Staszica, Pałac Kultury i Nauki mają inną genezę. Pierwszy został nazwany od nazwiska fundatora budynku, drugi jest pałacem tylko w sensie przenośnym.
Jan Grzenia, Uniwersytet Śląski
