sabra i jeke

sabra i jeke
4.03.2012
4.03.2012
Czy uzasadnione jest pisanie z wielkiej litery takich określeń jak np. jeke – tak nazywano Żydów, imigrantów z Niemiec w Mandacie Palestyny, lub sabra – jak określają siebie sami rdzenni Izraelczycy (sabra to opuncja, czyli kolczasty owoc o twardej skórze, ale miękkim i delikatnym wnętrzu)?
Z góry dziękuję za wyjaśnienie
Barbara Gadomska
Poprosiłem o opinię prof. Ewę Geller z Instytutu Germanistyki UW. Z zastrzeżeniem, że ostateczny werdykt należy do polonisty, napisała mi, co następuje:
Sabra ('owoc kaktusa') to określenie Żydów urodzonych w Izraelu (w przeciwieństwie do tych, którzy tam imigrowali i nadal imigrują). W tym znaczeniu jest to nazwa gatunkowa, dotyczy bowiem sporej liczby ludności Izraela – optowałabym więc za pisownią mała literą; jednocześnie może być pewnie używana czasem jako przydomek, wówczas zgodnie z zasadami obowiązuje pisownia wielką literą.
Jeke to nazwa Żydów pochodzących z Niemiec (stosowana nie tylko w Palestynie, lecz wszędzie poza Niemcami), powstała od aszkenazyjskiej wymowy imienia Jakub jako Jankew (por. nasze Jankiel, skąd Je(n)kl, skąd wreszcie Jeke). U jej podstaw leży zatem imię własne, ale i tu jestem za pisownią małą literą, bo określenie stało się nazwą gatunkową, podobnie jak polskie (obraźliwe) mośki (od Mojżesz) lub beniaminek (od Beniamin).

Ze swej strony mogę dodać, że słowo sabra można znaleźć w WSO i WSWO PWN – w obu tych słownikach pisane małą literą; słowo jekes znalazłem zaś w haśle nakrycie głowy w Encyklopedii tradycji i legend żydowskich Alana Untermana, też zapisane małą literą. Wprawdzie napiszemy „nasze swojskie/rodzime itp. Wojtki i Kachny” (przykład prof. Ewy Geller), ale ten zapis ilustruje – jak by powiedział lingwista – niepełną apelatywizację, ponieważ nazwy własne wprawdzie zostały użyte w nim w znaczeniu gatunkowym, ale zachowały wyraźną więź ze swoim użyciem prymarnym (inaczej niż np. wojtki w znaczeniu 'bociany').
Mirosław Bańko, Uniwersytet Warszawski
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego