świtkiem pod południe

świtkiem pod południe
3.10.2013
3.10.2013
Moja ciotka często używała wyrażenia świtkiem pod południe. Po wpisaniu go w Google zobaczyłem, że jest używane również przez innych. Czy notuje je jakikolwiek słownik?
Wyrażenie świtkiem pod południe nie pojawia się w słownikach języka polskiego, ani współczesnych, ani historycznych. Zanotowano je natomiast w gwarach północnej Małopolski: „O tych, którzy się wylegują, mówi się ironicznie, iż «wstajum świtkiem pod południe»’’ (Kamienna Wola w pow. opoczyńskim).
Świtek jako nazwa pory dnia, gdy wschodzi słońce, występuje w nie tylko w Małopolsce, ale też w Wielkopolsce, na Mazurach, a także na Kaszubach. Pojawia się często w wyrażeniach, które znaczą ‘bardzo wcześnie’: rannym świtkiem, na świtku, we świtku. Tę samą funkcję pełni też zleksykalizowana forma świtkiem. Z kolei wyrażenie przyimkowe pod południe w gwarach oznacza czas koło południa. Tak mówią mieszkańcy niektórych rejonów Małopolski, sporadycznie zanotowano to wyrażenie na Mazowszu.
Przenikanie jednostek języka z gwar do potocznej odmiany języka to zjawisko, jak się okazuje, wcale nie rzadkie. Zajmuje się tym problemem ostatnio Renata Kucharzyk (np. w artykule Z zagadnień leksyki ekspresywnej – syc, czyli skąpiec („LingVaria” VII, 2012, z. 2, s.163–173), która stwierdza, iż szczególnie często dotyczy to leksyki ekspresywnej (por. na przykład wyrazy fusyt, leja, szturmok, śturmok, syc). „Wiele wyrazów, wyrażeń, zwrotów czy innych elementów językowych pojawiających się w żywej mowie zapewne nigdy nie zostałoby zarejestrowanych na piśmie, gdyby nie nowe możliwości komunikacji, jakie daje Internet” – pisze wspomniana autorka. Stąd nie dziwi obecność wyrażenia świtkiem pod południe, bardzo – wydaje się – celnego w wypowiedziach użytkowników Internetu.
Barbara Grabka, IJP PAN
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego