tak czy owak

tak czy owak
27.06.2012
27.06.2012
Chciałbym zapytać o interpunkcję bliskoznacznych zestawień typu: w każdym razie, bądź co bądź, tak czy inaczej, tak czy siak, tak czy owak. Przeszukanie poradnianego archiwum np. pod kątem słowa owak, najczęściej używanego przez prof. Mirosława Bańkę, wykazuje, że interpunkcja tej ostatniej konstrukcji jest dość niejednolita. Czy można tu mówić o jakichś tendencjach do wydzielania bądź niewydzielania przecinkami (przecinkiem), np. w zależności od pozycji w zdaniu?
Kieszonkowy słowniczek interpunkcyjny Jerzego Podrackiego i Aliny Gałązki (który po zmniejszeniu formatu wydano jako Słownik interpunkcyjny!) podaje, że inicjalne wyrażenia tak czy owak, tak czy inaczej, tak czy siak oddziela się przecinkiem od dalszej części zdania. Wyrażenia w każdym razie w nim nie ma i słusznie o tyle, że w pozycji inicjalnej nie zamyka się go przecinkiem, a wewnątrz zdania wydzielić je przecinkami jako wtrącenie byłoby trudno, trochę na siłę. O wyrażeniu bądź co bądź wymieniony słownik informuje: „interpunkcja niejednolita, ale z reguły nie oddziela się go od sąsiednich wyrazów”.
Ponieważ pyta Pan o pozycję w zdaniu, więc ostrzegam przede wszystkim przed automatycznym „przecinkowaniem” otwierających zdanie okoliczników i innych wyrażeń o charakterze modalnym lub metajęzykowym, np. „Późnym wieczorem…”, „Z pomocą kilkorga przyjaciół…”, „Wbrew uporczywym pogłoskom…”, „Generalnie…”, „Praktycznie…”. W przykładach tych w miejscu kropek można zrobić pauzę (w mowie), ale nie wolno postawić przecinka, chyba że wymaga go inny składnik zdania, np. „Późnym wieczorem, idąc wyludnioną ulicą, spostrzegł…”. Istnieją wyjątki, przede wszystkim zleksykalizowane wyrażenia z imiesłowem przysłówkowym, np. „Prawdę mówiąc, nie było tam nic ciekawego”.
Nie wiedziałem, że owak jest moim ulubionym słowem. W sumie to nic dziwnego, zawód, który wykonuję, wymaga, aby wszystkiemu przyjrzeć się z jednej i drugiej strony, czyli pytać: „Tak czy owak?”. Czasem jednak dochodzimy do wniosku, że zastanawiać się nie warto, bo „tak czy owak” – na jedno wyjdzie. Czyli jak w słowniku rymowanek Marii Nagajowej: „Tak czy owak… zawsze Nowak”.
Mirosław Bańko, Uniwersytet Warszawski
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego