wróżki i wrogowie

wróżki i wrogowie
9.04.2014
9.04.2014
Ostatnio znalazłam stronie internetowej ciekawostkę dotyczącą słowa wróżki. Według autora strony wyraz ten jest spokrewniony ze słowem wrogi. „Kiedyś bowiem wróżby miały znaczenie negatywne i zawsze chodziło o przewidywanie niesprzyjających okoliczności”. Czy to prawda? Jakie źródło naukowe można by przytoczyć na dowód? Do tej pory myślałam, że w wyrazie wróżka mamy do czynienia z ż i ó niewymiennym.
Pozdrawiam serdecznie. Z niecierpliwością czekam na Państwa odpowiedź.
Rzeczywiście, rzeczownik wróżka zawiera ten sam rdzeń co wróg. Alternacja ó do o jest wynikiem tak zwanego wzdłużenia zastępczego, a alternacja g do ż – wynikiem pierwszej palatalizacji prasłowiańskiej. Obie są tu uzasadnione z etymologicznego i strukturalnego punktu widzenia. Nieco inaczej należałoby jednak pokazać związek znaczeniowy między tymi dwoma wyrazami. Jeszcze w XIX wieku, rzeczownik wróg znaczy tyle co ‘los nieuchronny, przeznaczenie, fatum’ (takie znaczenie podaje na przykład Słownik języka polskiego z 1861 roku, zwany Słownikiem wileńskim); podobnie: w Słowniku języka polskiego wydawanym w latach 1900–1927 (tzw. warszawskim) odnajdujemy znaczenie ‘przeznaczenie, dola, los, fatum’. A zatem wróżka to ta, która wieszczy o wrogu, czyli ‘losie’ i niekoniecznie rzeczownik ten musi nieść znaczenie pejoratywne. Znaczenie o takim zabarwieniu mógł nieść, jeśli wróżka wieszczyła wrogi, czyli ‘przepowiednie złowrogie, złe znaki’ (takie znaczenie jako drugie podaje wspomniany słownik warszawski). W podobny sposób etymologię wróżki, wiążąc ją z wrogiem (zarówno w znaczeniu neutralnym, jak i nacechowanym), tłumaczy Aleksander Brückner w Słowniku etymologicznym języka polskiego z 1927 roku.
Na marginesie warto dodać, że rzeczownik wróg jeszcze w XX wieku w zależności od znaczenia miał inną fleksję, a zatem w znaczeniu ‘los’ w liczbie mnogiej przyjmował tylko formę wrogi, w znaczeniu ‘nieprzyjaciel’ zaś wrogi, wrodzy lub wrogowie.
Monika Kresa, Uniwersytet Warszawski
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego