zapomnieć i zapamiętać

zapomnieć i zapamiętać
28.01.2015
28.01.2015
Szanowni Państwo,
dlaczego wyraz zapominać oznacza wyrzucanie czegoś z pamięci, a nie utrwalanie, jak podobne słowo w języku rosyjskim? W przypadku słowa zapamiętać przedrostek za ma przecież odwrotną funkcje.
Z wyrazami szacunku
Michał
Czasowniki zapomnieć i zapamiętać mają podobną genezę. W staropolszczyźnie oba odnoszą się do czynności zapominania, czyli wyrzucania czegoś z pamięci. Dawne pomnić to to samo co pamiętać, a utworzone od nich derywaty miały w przeszłości dokładnie takie samo znaczenie, jednak inne od tego, które ma czasownik zapomnit’ w języku rosyjskim. Wszystko dlatego, że przedrostek za- jest bardzo wieloznaczny, w języku polskim służy między innymi do tworzenia czasowników dokonanych: zagrać to ‘grać, ale w pewnym momencie przestać’, tak samo zapomnić i zapamiętać to ‘pomnić, pamiętać, a potem przestać to robić’.
Jeszcze na początku XIX wieku S. B. Linde, definiując czasownik zapomnieć, pisał, że znaczy on tyle co ‘wypuścić z pamięci, zapamiętać’, zapamiętać zaś to nic innego jak ‘wypuścić z pamięci, zapomnieć’. Mieliśmy więc w języku polskim dwa niemal bliźniacze czasowniki o synonimicznym znaczeniu. Język nie lubi takich sytuacji, dąży bowiem do precyzji i stara się unikać nadmiaru. Nadmiar w opisywanym wypadku mógł zostać usunięty dwojako – albo przez wyjście z użycia, albo zmianę znaczenia jednego z czasowników. Stało się to drugie. Na początku XX wieku autorzy Słownika warszawskiego definiują zapomnieć jako ‘nie spamiętać, stracić z pamięci, nie zachować w pamięci’, zapamiętać zaś jako ‘zasięgnąć pamięcią, przypomnieć sobie’, a w drugim znaczeniu jako ‘zachować, zatrzymać w pamięci’.
Proszę zauważyć, że omawiana zmiana znaczeniowa dokonywała się stopniowo. Zapamiętać najpierw oznaczało ‘wypuścić z pamięci’, potem ‘przypomnieć sobie’, aż uzyskało znaczenie, w którym używamy go do dziś, czyli ‘zachować w pamięci’.
Monika Kresa, Uniwersytet Warszawski
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego