żywotne czy nieżywotne?
mówi sie wypić szampana albo kupić szampana. Słowo to – rodzaju męskiego nieżywotnego – przyjmuje koncówkę -a w bierniku, co jest nietypowe. Zwykle rzeczowniki męskie nieżywotne w bierniku nie zmieniają swej formy (jak na przykład kwiat, talerz, nóż). Jak wyjaśnić wyjątki (szampana, mercedesa, tenisa)?
15.02.2007
15.02.2007
Szanowni Państwo, mówi sie wypić szampana albo kupić szampana. Słowo to – rodzaju męskiego nieżywotnego – przyjmuje koncówkę -a w bierniku, co jest nietypowe. Zwykle rzeczowniki męskie nieżywotne w bierniku nie zmieniają swej formy (jak na przykład kwiat, talerz, nóż). Jak wyjaśnić wyjątki (szampana, mercedesa, tenisa)?
Szampan, mercedes, tenis są nieżywotne znaczeniowo, ale żywotne gramatycznie. O tym zresztą wiadomo od dawna. Choć leksykografia polska długo ten fakt ignorowała, to minęło już ponad 10 lat od opublikowania pierwszego niespecjalistycznego słownika, który posługuje się trzema rodzajami męskimi, a rzeczowniki takie jak wymienione wyżej kwalifikuje jako męskożywotne (mam na myśli Słownik współczesnego języka polskiego pod red. Bogusława Dunaja).
Obliczenia przeprowadzone na materiale Innego słownika języka polskiego PWN (drugiego, który uwzględnił trzy rodzaje męskie) pokazały, że wśród rzeczowników męskożywotnych – w ISJP zwanych męskozwierzęcymi – niespełna jedna trzecia odnosi się do zwierząt. Reszta zaś to rzeczowniki typu szampan, mercedes lub tenis, które wydają się wyjątkami, choć – jak widać – takie traktowanie ich jest słabo uzasadnione. W ISJP mamy ich ponad 1000.
Obliczenia przeprowadzone na materiale Innego słownika języka polskiego PWN (drugiego, który uwzględnił trzy rodzaje męskie) pokazały, że wśród rzeczowników męskożywotnych – w ISJP zwanych męskozwierzęcymi – niespełna jedna trzecia odnosi się do zwierząt. Reszta zaś to rzeczowniki typu szampan, mercedes lub tenis, które wydają się wyjątkami, choć – jak widać – takie traktowanie ich jest słabo uzasadnione. W ISJP mamy ich ponad 1000.
Mirosław Bańko, PWN
