[180] 46.11. Przed rzeczownikami

46.11. [180] Przed rzeczownikami
Partykułę nie jako wykładnik zaprzeczenia piszemy rozdzielnie przed rzeczownikami wtedy, kiedy:
a) partykuła nie jest nie tylko zaprzeczeniem, ale też wprowadza przeciwstawienie:
to nie matka, ale teściowa;
nie przyjaciel, ale twój wróg;
nie las, tylko puszcza;
anioł nie człowiek;
anioł nie kobieta.
Czasami w zdaniu takiego przeciwstawienia brakuje, ale łatwo się go domyślić: To nie przyjaciel, kto tak postępuje. (Ale np. zawistnik). To nie przypadek, że dopiero teraz o tym mówi. (Ale np. celowe działanie z jego strony). Nie święci garnki lepią. (Ale każdy z nas). Służba nie drużba. (Ale np. odpowiedzialność).
b) partykuła nie, występująca między identycznymi formami, tworzy wyrażenie uogólniające lub wskazujące na niepewność co do opisywanego obiektu:
Pogoda nie pogoda, pracować trzeba.
Święto nie święto, zawsze ubiera się elegancko.
Spojrzał na mnie przenikliwym wzrokiem ten jej mąż nie mąż.
c) partykuła nie występuje po przysłówkach bynajmniej i wcale dla podkreślenia prawdziwości sądu – wbrew przypuszczeniom, że mogłoby być inaczej:
Napadu dokonała grupa uzbrojonych mężczyzn, bynajmniej nie amatorów.
Wcale nie szczęście zdecydowało o wygranej.
d) są one poprzedzone wyrażeniami gdyby nie (= gdyby nie zaszła taka okoliczność, to...), jeszcze nie (= coś jeszcze trwa, jeszcze nie ustał jakiś proces, cecha), już nie (= coś się już zmieniło, jakiś proces, cecha ustały), nawet nie (= rozczarowanie lub zdziwienie):
Gdyby nie przychylność sąsiadów, nocowałbym na klatce schodowej.
Narzeczona to jeszcze nie żona.
Teraz jeszcze nie sezon.
Już nie przywiązaniem do marki kierował się, kupując auto.
Nawet nie gimnazjalista, a już rozwiązuje testy maturalne.
e) partykuła nie konfrontuje dwa rzeczowniki w celu wyrażenia opinii, że zaprzeczany rzeczownik jest w swej treści wyolbrzymiony lub nieprawdziwy, a rzeczywistości odpowiada cecha rzeczownika pierwszego, np.
Jego ojciec jest wojskowym, ale nie pułkownikiem.
To stary rutyniarz, ale nie perfekcjonista.
Jesteśmy od lat koleżankami, ale nie przyjaciółkami.
 
 
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego