13.13. [49] Rzeczowniki zakończone na -szczyzna, -cczyzna, -dczyzna
Przyrostek -izna (-yzna) już dawno tworzył rzeczowniki od przymiotników. Dziś jest tak nadal. Zasadnicza trudność ortograficzna polega na tym, że powoduje on zmianę w wymowie poprzedzającej go grupy spółgłoskowej.
13.13.1. Od przymiotników zakończonych na -ski tworzymy rzeczowniki zakończone na -szczyzna. Pisownia ta oparta jest na zasadzie fonetycznej, np.
| Rzeczowniki zakończone na -szczyzna | |||
| amatorski | — amatorszczyzna | lubelski | — Lubelszczyzna |
| angielski | — angielszczyzna | mongolski | — mongolszczyzna |
| arabski | — arabszczyzna | opolski | — Opolszczyzna |
| białoruski | — białoruszczyzna | pański | — pańszczyzna |
| bohaterski | — bohaterszczyzna | polski | — polszczyzna |
| bułgarski | — bułgarszczyzna | połabski | — połabszczyzna |
| chiński | — chińszczyzna | prasłowiański | — prasłowiańszczyzna |
| czeski | — czeszczyzna | rzeszowski | — Rzeszowszczyzna |
| francuski | — francuszczyzna | staropolski | — staropolszczyzna |
| góralski | — góralszczyzna | suwalski | — Suwalszczyzna |
| huculski | — Huculszczyzna (huculszczyzna) | śląski | — śląszczyzna |
| kaszubski | — Kaszubszczyzna (kaszubszczyzna) | wileński | — Wileńszczyzna |
| królewski | — królewszczyzna | zakopiański | — zakopiańszczyzna. |
UWAGA: Należą tu także rzeczowniki utworzone od nazwisk zakończonych na -ski, np.
Dostojewski – dostojewszczyzna
Przybyszewski – przybyszewszczyzna
Towiański – towiańszczyzna
Żeromski – żeromszczyzna.
13.13.2. Od przymiotników zakończonych na -cki tworzymy rzeczowniki zakończone na -cczyzna. Mimo iż zakończenie to najczęściej wymawiamy jako [-czczyzna], pisownia nie utrwala tego, oparto ją bowiem na zasadzie morfologicznej. Przykłady:
białostocki – Białostocczyzna
kielecki – Kielecczyzna
łużycki – łużycczyzna
sądecki – Sądecczyzna
słowacki – słowacczyzna (Słowacczyzna)
staroświecki – staroświecczyzna
turecki – turecczyzna
żywiecki – Żywiecczyzna.
UWAGA: Rzeczownik utworzony od przymiotnika szlachecki ma postać szlachetczyzna. W ten sposób zachowany zostaje związek morfologiczny z wyrazem szlachta.
13.13.3. Od przymiotników zakończonych na -dzki tworzymy rzeczowniki zakończone na -dczyzna. Pisownia tego zakończenia nawiązuje nie do postaci graficznej przymiotników, lecz rzeczowników, od których te przymiotniki utworzono. Przykłady:
Flamand, flamandzki – flamandczyzna
Nowogród, nowogrodzki – Nowogródczyzna.
UWAGA: W nielicznych wypadkach przyrostek -yzna tworzy rzeczowniki od rzeczowników, np.
Grek, Greka – greczyzna
hajdamaka – hajdamaczyzna
Niemiec, Niemca – niemczyzna
ojciec, ojca – ojczyzna.
