Rozstrzygnięcie plebiscytu Młodzieżowe Słowo Roku 2019 – komentarz Marka Łazińskiego

Rozstrzygnięcie plebiscytu Młodzieżowe Słowo Roku 2019 – komentarz Marka Łazińskiego
Dwa wyróżnione słowa to nowe nazwy osób. Zgodnie z tendencją widoczną w języku ogólnym, do głosu dochodzą kobiety, a właściwie nazwy młodych kobiet ze względu na zachowanie. Alternatywka to dziewczyna o alternatywnych upodobaniach „nie utożsamiająca się z popularnymi trendami odnośnie ubioru, makijażu, gustu muzycznego” lub bardziej obrazowo „ubiera się w specyficzny sposób, zazwyczaj ma kolczyk w nosie, kolorowe włosy, ciemne ubrania oraz słucha emo-rapu” (z nadesłanych definicji).
Warto zaznaczyć, że przeciwwagą dla alternatywki jest (znacznie rzadziej zgłaszana) konserwatywka.
Jesieniara to „dziewczyna lubiąca jesień, manifestująca sympatię dla tej pory roku, jesiennych ubiorów, nastrojów, napojów”.
Bardzo rzadkie są odpowiedniki męskie tych nazw: jesieniarz, alternatywek lub (dla zabawy) alternator. Inną nazwą zgłaszaną często w formie żeńskiej jest koniara, choć i koniarz i koniara są obecne w słownictwie od lat. Jednak współczesna koniara zdaniem uczestników plebiscytu „jest uzależniona od koni, ciągle o nich mówi, wstawia na social media ich zdjęcia”.
Spośród nowych nazw gramatycznie męskich (odnoszących się do obu płci) uwagę zwraca boomer, ironiczna nazwa osoby starszej, reprezentującej pokolenie baby boom. Boomer jest podstawą komentarza „OK, boomer”, który definiuje poglądy rozmówcy jako niedzisiejsze.
Oprócz rzeczowników nazywających nową rzeczywistość, w plebiscycie zgłoszono liczne zwroty grzecznościowe i emocjonalne oraz słowa oceniające i komentujące sytuacje. Na trzecim miejscu jest eluwina, kolejna wariacja na temat popularnego powitania, która przeszła drogę od halo/elo, przez elówa. Warto zwrócić uwagę, że typowy przyrostek rzeczownikowy –ówa, jako skrót i zgrubienie od –ówka, dawno przestał być ograniczony do nazw konkretnych (kranówa jako woda z kranu) i osobowych (jak gościówa). Często tworzymy dziś komentarze emocjonalne, jak zgłaszana w plebiscycie smakówa ‘smaczne’ czy żenadówa ‘żenujące/żenada’. Z eluwiną było podobnie. Kiedyś zapewne była elówa, tak jak dziękówa zamiast ‘dziękuję’ czy spadówa zamiast ‘spadaj’. Forma eluwina jest efektem dalszej derywacji i w zasadzie powinna być zapisywana przez ó, ale zgłaszający to słowo użytkownicy najwyraźniej nie mają już tej świadomości. Językoznawcom przyjdzie więc zaakceptować formę eluwina, spopularyzowaną także jako tytuł piosenki. W plebiscycie, na ponad 1300 zgłoszeń słowa eluwina przez u zwykłe, przypada tylko 25 zapisów przez ó. Tym większa chwała tym, którzy witają się w slangu, ale w zapisie pamiętają o regułach słowotwórczych i ortograficznych.
Spośród komentarzy sytuacyjnych wciąż częsty rzeczownik cringe (spolszczone krindż) „wstyd”, pojawiło się też ciekawe określenie dymy – koniecznie w liczbie mnogiej. Dym w lp. jest stary jako ocena negatywna np. w wyrażeniu zrobić dym, dymy nie niosą już wyraźnej oceny negatywnej, to po prostu określenie wydarzenia niezwykłego.
Ze wszystkich dotychczas zgłoszonych definicji największe wrażenie robią opisy jesieniary, np. „osoba, która kocha jesień, wieczory spędza pod kocem pijąc herbatę/kakao i czytając książki. Ma zapas zapachowych świeczek i swetrów”. Zwracam uwagę, że definicja rzeczownika nie precyzuje płci – „osoba”. Nie da się ukryć, że nazwy alternatywka i jesieniara (tak jak konserwatywka i koniara) nie są w pełni neutralne, zawierają ładunek ironii, uwydatniony w części nadsyłanych definicji.
Jednak to właśnie jesieniara zasługuje na tytuł najładniejszego i najciekawszego słowotwórczo słowa roku.
W plebiscycie oddano ponad 41 tysięcy głosów. Kapituła pominęła w swej decyzji 3 wyrazy zgłaszane częściej niż słowa zwycięskie, ale nie spełniające warunków określonych w regulaminie.
Słowo (skrótowiec) JD, zgłaszane powszechnie z wykorzystaniem botów z identyczną definicją i sztucznym adresem mailowym jest akronimem wyrażenia wulgarnego, a dopiero wtórnie może być rozwinięty jako „jest dobrze”. Świadomość pierwotnego wulgarnego rozwinięcia akronimu jest wciąż żywa – wyklucza to słowo z rywalizacji plebiscytowej.
Wiele głosów padło na nazwę własną zespołu muzycznego Chillwagon. Nawet jeśli, jak piszą zgłaszający, słowo zyskało już funkcję pozytywnego komentarza sytuacyjnego, to pierwotne odniesienie do zespołu jest żywe.
Ostatnie słowo zgłaszane częściej niż słowa zwycięskie to p0lka, pogardliwe określenie kobiety roszczeniowej, której publiczne zachowanie przynosi wstyd. Jest to kolejne słowo wpisujące się w nurt Janusza, Grażyny i madki, słów, które odnotowaliśmy i omawialiśmy w poprzednich edycjach plebiscytu.
 
Marek Łaziński
Dodano: 5.12.2019
 
Zobacz w galerii subiektywny wybór słów z definicjami oryginalnymi oraz gdzieniegdzie – z komentarzami językoznawcy.
 
 
   
 
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego