uchodźca

uchodźca
Uchodźca to polski odpowiednik emigranta, ale znajdziemy go dopiero w słowniku warszawskim. W słowniku Lindego w podobnym znaczeniu występowało słowo uchodzień (zbudowane jak dzisiejsze przechodzień).
Pierwszym, staropolskim odpowiednikiem uchodźcy był zabieglec: zawiedzie cię pan między naród nieznajomy i będziesz zabieglec (Biblia Leopolity, 1561).
Dwa słowa szczególnie częste ostatnio w prasie różnią się nie tylko pochodzeniem, lecz także punktem odniesienia. Imigrant to ten, kto przyjeżdża, uchodźca – ten, kto wyjeżdża, tak jak emigrant. Opisy słownikowe nie precyzują innych ważnych różnic między tymi słowami. Otóż uchodźca (angielskie refugee) opuszcza kraj zawsze z przymusu, z powodów politycznych lub religijnych, uciekając przed wojną, kataklizmem, ale nie po prostu w poszukiwaniu (lepszej) pracy. Imigrantami lub emigrantami nazywamy wszystkich, którzy zmieniają kraj pobytu z dowolnych względów. Dlatego apele o przyjęcie uchodźców z północnej Afryki i Bliskiego Wschodu mają większa siłę retoryczną niż apele o pomoc dla imigrantów. Łatwo krzyczeć „Nie chcemy imigrantów”, ale „nie chcemy pomagać uchodźcom” – to już trochę wstyd. W każdym razie wstydzili się ci niemieccy politycy i dziennikarze, którzy exodus z ogarniętej wojną północnej Afryki nazwali Sozialtourismus. Słowo to zostało uznane za najgorsze, najbardziej krzywdzące określenie w mediach niemieckich w roku 2013 (Unwort des Jahres).
Słowo uchodźca pada zwykle w kontekście pomocy dla nowych przybyszów, a nawet określa ich status prawny. Słowo imigrant dotyczy częściej tych którzy mieszkają w nowym kraju od lat. Ważne konteksty dla słowa imigrant w prasie ostatnich dni oraz Narodowym Korpusie Języka Polskiego (nkjp.pl) to nie tylko pomoc i polityczny, lecz nielegalny, zarobkowy, czarnoskóry, kolorowy, napływ czy integracja imigrantów. Z drugiej strony mamy konteksty uchodźca polityczny, uciekinier oraz status uchodźcy, ale połączenie nielegalny uchodźca jest rzadkie. Pytanie, czy właściwe jest charakteryzowanie uchodźców (imigrantów) poprzez kolor skóry wykracza poza ramy niniejszego komentarza. Polszczyzna musi sobie poradzić nie tylko ze słowem uchodźca i imigrant, ale z wieloma określeniami narodów i grup ludzkich, które obrastają nie zawsze uświadomionymi skojarzeniami.
Emigrant i emigracja to także ważne słowa klucze w historii Polski. Wystarczy wspomnieć Wielką Emigrację sprzed 180 lat czy dramat Emigranci Sławomira Mrożka (1974). Pamiętajmy, że sam Mickiewicz nie nazywał Polaków na obczyźnie emigrantami, lecz pielgrzymami, Słowacki i Norwid używali już słowa emigrant w sposób naturalny. Wśród kolokacji korpusowych znajdziemy też inne ważne dla historii Polski: fala emigracji, emigracja marcowa, (po)wojenna, solidarnościowa czy wreszcie młoda i najnowsza.
I na koniec uwaga ortograficzna. W słowie uchodźstwo, pokrewnym uchodźcy i uchodzić, nawet wykształceni i oczytani Polacy często robią błąd, sugerując się znacznie częstszymi formacjami od czasowników zakończonymi na –dztwo (np. doradztwo, świętokradztwo).
Marek Łaziński, fragment poświęcony słowom sierpnia 2015. Słowo roku 2015.
 
Dodano: 3.11.2016
 
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego