i zagadnienia historii narodów przenoszą nas w dziedzinę archeologii <br>i językoznawstwa. Coraz większy udział ma w tym również biologia molekularna,<br>identyfikująca ślady ewolucyjnej historii populacji ludzkich w ich genomach.<br>Klimat miał wpływ na zdarzenia nawet w czasach historycznych. Józef Flawiusz <br>pisze, na przykład, że król Herod budując twierdzę na górze Masada, przeznaczył płaski jej szczyt na uprawę roli. Analiza izotopowa pni tamaryszku, użytych przez Rzymian do budowy rampy wiodącej na ten szczyt, która im posłużyła do osaczenia w 73 roku n.e. broniących się tam zelotów, świadczy, że klimat wówczas był rzeczywiście chłodniejszy i wilgotniejszy niż dziś. Dziś bowiem Masada leży