i masoni z jednej strony, a z drugiej w obawie przed niebezpieczeństwem totalitarnej utopii komunizmu (nieraz wywodzonego z owych liberalnomasońskich korzeni oświecenia) chroniono się pod skrzydła nacjonalistycznych totalitaryzmów walczących z "żydowskomasońskim" kosmopolityzmem w wersji czy to komunistycznej czy kapitalistycznej. Katolicy na dole, w masach nierzadko utwierdzali swoje chrześcijaństwo hasłem "Bij Żyda".<br> Elity katolickie szukały jednak często innych dróg odkrywając w chrześcijaństwie także przesłanie wolności istoty ludzkiej i gotowość do dialogu we wzajemnym szacunku. We Francji ten nurt reprezentował Maritain i Mounier, w Polsce m.in. ośrodek franciszkanek w Laskach pod duchowym patronatem ks. Korniłowicza.<br> Z tym wszystkim postępująca spekularyzacja życia intelektualnego