rzesz ludności, dawniej biernych i pogodzonych ze swoim losem. Do realiów drugiej połowy dziewiętnastego wieku zaliczyć też wypada rosnącą centralizację - rozszerzenie funkcji państwa i wzmacnianie jego struktur. Procesy te, równolegle do postępów industrializacji i kapitalizm zarysowały się szczególnie wyraźnie w Prusach, Francji, Włoszech, Belgii - a więc w krajach, w których anarchizm odegrał rolę niepoślednią. Niechętną reakcję grup społecznych nie mających bezpośredniego udziału we władzy łagodziła przez jakiś czas rosnąca demokratyzacja stosunków wewnętrznych. Pojawienie się pod koniec XIX w. ruchu anarchistycznego w Szwajcarii, Francji czy we Włoszech można potraktować jako symptom narastającego rozczarowania do demokracji niektórych upośledzonych społecznie środowisk. Obwarowane cenzusem wybory