wszystko zrozumieć" zaczęto cenić naiwność wiary, tęsknić do prymitywu i rozczulać się nad czarem religijnych obrzędów. Dokonywały się liczne nawrócenia wśród poetów, malarzy, muzyków. Negacja wydawała się czymś zbyt prostackim i zbyt mało liczącym się z całym skomplikowaniem kultury. Równocześnie burżuazja i kler widziały w religii najlepszą odtrutkę na socjalizm, anarchizm i widmo rewolucji - więc ustami swoich pisarzy nawoływały, jeśli nie do szczerej i prawdziwej wiary, to przynajmniej do zachowywania gestu religijnego, do przestrzegania form. Ale gest zmienia aktora grającego rolę - więc "przechodzono jak Bruneti`ere od gestu do sentymentu i od sentymentu do wierzenia". Sama nauka przyszła tutaj z pomocą