w ludziach następuje proces wywyższania jednego kosztem innych"&lt;/&gt; (Dz II 94).<br>Ludzkość wytwarza nowe hierarchie w miarę niszczenia dawnych i we wszelkiej społeczności - ale zwłaszcza w małej! - istnieje nie tylko zdolność, ale i konieczność zróżnicowania, a zatem nierówności. Trudno więc mówić o katastrofizmie Gombrowicza, chociaż można o snobizmie, elitarności, artystycznym arystokratyzmie. Przyrodzona ludzkości - ponieważ nieodłączna od formy - potrzeba nierówności ocali najpewniej jednostkę, a wraz z jednostką sztukę. Interes sztuki jest bowiem równoznaczny z ocalaniem indywidualności: gdyby zlikwidować sztukę,<br>&lt;q&gt;"nigdy już nie było by wiadomo, co myśli i czuje człowiek. Człowiek pojedynczy"&lt;/&gt; (Dz II 221).<br>Całymi latami Gombrowicz powtarzał, że człowiek kształtuje