mózgu oraz na ich psychologiczne i komunikacyjne konsekwencje [Moir i Jessel, 1993].<br>Mimo niewątpliwego znaczenia czynników genetycznych w skali gatunkowej, struktura mózgu ludzkiego - jak twierdzą anatomowie - nie zmieniła się dostrzegalnie w minionych kilkunastu tysiącleciach, zwiększyła się natomiast porcja informacji otrzymywanych przez mózg oraz wprawa w ich wykorzystaniu. "Główne różnice między człowiekiem jaskiniowym a współczesnym naukowcem - konkluduje Delgado [1972: 248] - nie są genetyczne, lecz środowiskowe i kulturalne". <br>Oczywista jest zatem teza: "Najważniejszym środkiem, z którego pomocą dziecko uczy się być ludzką istotą, jest komunikowanie - słowne i pozasłowne" [Matson i Montangue, 1967: 450]. Przykładem są tutaj te dzieci, które od niemowlęctwa niewidome i głuchonieme