masową.<br>Myślenie naukowe i filozoficzne oraz twórczość artystyczna, wyrosłe z przełomu antypozytywistycznego, zdradzają, na przekór oszałamiającej ruchliwości wszystkich tych obszarów kultury, pewną cechę trwałą: przeświadczenie o zupełnej odpowiedzialności człowieka za świat przedmiotowy (mówię 'człowiek' z rozmyślną wieloznacznością). Fenomenologiczna analiza intencjonalnej budowy świadomości uczyniła rzecz wytworem konstytuującego procesu świadomości samej. Filozofia egzystencjalna utożsamiła świat z każdorazowym dziełem selekcjonującej projekcji, która musi niejako - choćby świadomość zatajała przed sobą ten przymus - nadawać sens przedmiotom stosownie do niczym nie związanego wyboru. Również najżywotniejsze obecnie wersje marksizmu - w odróżnieniu od dawnych wersji ewolucjonistycznych - zmierzają ku widokowi świata, z którego współczynnik wartościującej intencji ludzkiej nie daje się