że trudno dociec, do jakiego stopnia niektóre efekty są zamierzone. Jedno jednak wydaje mi się zupełnie jasne: autor poczuwa się do odpowiedzialności za systematyczną likwidację Narodu Wybranego przez oprawców hitlerowskich. Z jednej strony bohatera Czerniawskiego należy utożsamić z autorem, a z drugiej - z wykonawcami rozkazów Hitlera. Mamy tu więc próbę identyfikacji, że tak powiem, "horyzontalnej", a nie pionowej. Nie chodzi mianowicie o to, czy elegancki pan z parasolem i goździkiem w butonierce jest również fikającym bobasem sprzed trzydziestu kilku lat, lecz o to, czy autor jest równocześnie, współcześnie, całym zastępem postaci, których psychiki różnią się bądź tylko w drobnych szczegółach, bądź