Gorbaczowa. W przeciwieństwie do komunistów z pokolenia Bucharina, Gorbaczow nie był więźniem ideologii komunistycznej. Nie mówił, że nie potrafi wyrzec się komunistycznych dogmatów; mówił tylko, że nie potrafi wyrzec się niezliczonych rzesz ludzi radzieckich, którzy autentycznie wierzyli w komunizm i dla których ojczyzna splotła się w jedno z jej misją ideologiczną. Ostatni sześcioletni plan W odróżnieniu od patriotyzmu narodowego, patriotyzm radziecki nie mógł jednak stać się ideologicznie neutralny - stąd nieuchronne napięcie między obu częściami tożsamości osobowej Gorbaczowa. Nie potrafił on oddzielić historii swego kraju, nawet bitwy pod Kurskiem, od historii komunizmu, i dlatego też płacił werbalne daniny ideologii, w którą już