antycypował ani nie rozumiał podstawowych sił, które kształtowały sytuację międzynarodową w dwudziestym stuleciu. Zlekceważył rolę etniczności i nacjonalizmu, wskutek czego międzykomunistyczne konflikty narodowe okazały się niespodziewanym szokiem. Te konflikty wzmagała z kolei wynikająca z nich tendencja poszczególnych partii komunistycznych do wzajemnego oskarżania się o doktrynalną herezję. Tak było w przypadku ideologicznie destrukcyjnego sporu sowiecko-jugosłowiańskiego i sowiecko-chińskiego. Komunizm interpretował też fałszywie atrakcyjną siłę religii i był dlatego nieprzygotowany na opór płynący z wiary rzymskokatolickiej w Polsce, ani na odrodzenie islamu w samym Związku Sowieckim. I rzecz ostatnia, choć nie najmniej ważna: ,rewolucja technotroniczna*, która tak bardzo przekształciła samą istotę podziału