wyzwolić się od przywiązania do przeszłości. Powinien był zwłaszcza głębiej przemyśleć leninizm i odważyć się na jednoznaczne zerwanie z nim. Bardzo prawdopodobne, że uczyniłby to, gdyby miał na to więcej czasu. Jednakże uruchomiony przezeń proces dekomunizacji wyrwał się spod kontroli i przebiegał znacznie szybciej niż jego własna, bardziej organiczna ewolucja intelektualna. Celem pieriestrojki był oczywiście nie upadek Związku Radzieckiego, lecz uczynienie go państwem bardziej humanitarnym, ekonomicznie wydajnym, zdolnym stawić czoło konkurencji międzynarodowej. Błędem jest jednak wysnuwanie stąd wniosku, że celem Gorbaczowa było wzmocnienie ZSRR jako twierdzy komunizmu. Przeciwnie, radziecki patriotyzm Gorbaczowa i jego przywiązanie do mgliście pojętej "idei socjalizmu" nie powinny