poszczególne rządy tego samego kraju w różnych okresach, różnią się co do stopnia determinacji, z jaką próbują przeprowadzić tę transformację, woli politycznej, jaką potrafią zmobilizować, a nawet co do pełnego przekonania o konieczności odejścia od dawnego systemu. Nikt ani w krajach byłego bloku, ani na Zachodzie nie zdawał sobie sprawy, jak trudny będzie proces transformacji, jak będzie przebiegał i ile czasu będzie wymagało jego przeprowadzenie. Teraz po pięciu latach, dysponując sporą liczbą przykładów zaczynamy nieco lepiej rozumieć ten proces.<br>Przekształcenie autokratycznego państwa komunistycznego i nakazoworozdzielczego systemu gospodarki centralnie planowanej oraz stworzenie w ich miejsce państwa demokratycznego i gospodarki rynkowej typu zachodniego