jest gest odrzucenia. Jakby nastroszony, ledwie posłyszy jakąś propozycję (myślową, moralną, estetyczną), już się od niej odżegnuje. Toczy niezmordowane boje z poprzednikami i przyjaciółmi, których dzieła mogłyby go zachwycić, z doktrynami czy ideologiami, przed którymi mógłby się - kto wie? - ugiąć. Odtwarza je zatem niejako w sobie samym, aby się przekonać, jakie by mu narzuciły ograniczenia i jak by mu mogły odkształcić osobowość. W tym właśnie siła i słabość Gombrowiczowskiej krytyki. W istocie nie podejmuje on nigdy syskusji stricte intelektualnych. Ba, uchyla z góry rzeczowe argumenty, powiadając, że fachowa polemika (filozoficzna, ekonomiczna itd.) nie jest zadaniem artysty. Ale z niezrównaną przenikliwością obnaża słabe strony